Indi dapat mag-panic sa COVID-19

WALA sing dapat i-panic ang aton pumuluyo angot sa COVID-19, bisan sa sige taas sang mga kaso sang COVID-19 diri sa pungsod.

Una, tungod indi man lang kita ang pinasahe sa sining hitabo. Ang mga nasyon nga mas abanse sa kinaalam kag kagamitan sa pag-away sa mga balatian, katulad sang Estados Unidos, Brazil, India kag Russia nga may lapaw sa isa ka milyon nga mga kaso, daw sa wala lang gani sa ila ang COVID-19. Sige man ang pagpasaway sang ila pumuluyo nga daw wala sing kamatayon.

Ang Filipinas, sunu sa Sept. 2, 2020 nga report sang John Hopkins Univerity Center sa Estados Unidos, yara sa ika-22 lang nga pwesto sa kaso sang Covid-19. Gin-report ini nga may 226,440 ka kaso (212 sa kada 100,000 sang populasyon) kag 3,623 nga napatay, ukon 3.6%, sang aton sobra 100 ka milyon nga populasyon.

In fact, bisan sa amo ina nga istastika, sige gihapon ang pagpasaway sang aton man mga pumuluyo.

Ginkasubo gani ni DILG Undersecretary Jonathan Malaya, samtang ginatudlo ang NEDA report, nga tubtub sa 50 ka porsyento lang ang compliance sa minimum health standards sang aton mga pumuluyo sa pagtuman sang paggamit sang face mask, physical distancing kag disinfection.

Ang rason, sunu sa contact tracing czar Baguio Mayor Benjamin Magalong, amo ang “human behavior” sang mga pumuluyo nga nabudlayan pa gihapon sa pag-adjust sa “new normal”.

Ikaduha nga rason kon ngaa indi man kita lubos magkabalaka amo nga, bisan madasig ang paglapta sang COVID-19, mga 80 ka porsyento sang naigu sini mga “mild” nga pagbalatian lang nga madale mapaayo.

Ikatatlo, nga nagapasalamt gid kita, kay ang mga palangga naton nga mga kabataan daw indi madutlan sang COVID-19 kay tuman kanubo sang ila kaso.

Isa ka rason nga ginatudlo sang mga siyentipiko amo ang ila mabakud nga immune system kag temprano nga pagpabakuna sa MMR (mumps, measles, rubella) nga, sunu sa sining mga siyentipiko, “nakatuon” na sang ulihi sa pag-away bisan sa iban nga mikrobyo lakip ang COVID-19 virus katulad sang innate (natural) immune system nga wala pili kon ano ang awayon.

Ikaapat, wala man kita nagkulang sa paghatag sing prioridad sa pag-amlig sa aton mga katigulangan kag may delikado nga mga balatian katulad sang diabetes, high blood, heart failure, asthma kag iban pa, rason nga diri sa Filipinas wala gid man sing madamo ang napatay sa ila. Tungod kay ginadumilian naton ang pagusto nga pagwa nila sa puluy-an.

Taliwas sa nagakatabo diri sa aton, sa Uropa, ginbalita nga ang nagkalamatay sa COVID-19 nga mga tigulang, nga laban yara sa nursing homes, naglab-ut gid sa 88 ka porsyento sang nagmalasakit!

Ikalima, nagapanikasug man kita nga mapatuman sing husto ang mga health protocols upod sa mga masaligan man nga mga health measures kag kagamitan naton.

Ugaling lang kay may “confusion” sa pagpatuman sang mga health protocols sa tunga sang national government kag mga local government units (LGUs) nga mabasol sa indi pag-intiendihanay sang mga lideres sang nagkalain-lain nga mga ahensya sang gobyerno sa ibabaw, nga luyag sang madamo islan na, katulad ni Health Secretary Francisco Duque III.

***

Sa indi gihapon mapunggan sa pagpakulba, una naton nga panugyan amo ang pirme pag-upod sa mabuligon naton nga Ginuo kag itugyan sa Iya ang maayo naton nga maabtan.

Indi man malipat nga “Sa Diyos ang awa, sa tao ang gawa”. Gani, sundon ang mga panugyan nga health protocols sang aton mga health authorities agud indi kita matapikan sang COVID-19. Sa lugar nga hadlukan sa mga balita parti sa mga nagakalamatay sa COVID-19, pamatian man ang rason sang balita kon ngaa sila natapikan agud malikawan naton ini.

Indi magpakuribong sing isahanon. Lingawon ang kaugalingon sa mga mapuslanon nga hilikuton sa balay, katulad sang gardening, household chore kag pagtan-aw ukon pagpamati sa radyo sang makalilingaw nga talan-awon kag programa. Makigsadya sa mga kaupod sa balay. Magbasa sing libro, magpinta kon may huyog sini, mamati sing mabungahon nga mga ambahanon, magtokar sang guitara ukon piano, ukon mag-meditate agud mapakalma ang panghuna-huna.

Apang kon may ginabatyag ka sang “severe anxiety” makigkita sa isa ka psychologist ukon psychiatrist agud matudluan ka kon paano pakalmahon ang imo kaugalingon. Okey?/PN