GOOD to know nga sa COP27 nabaton na gid man sang mga “developed” kag manggaran nga mga pungsod nga ang kabangdanan sang Climate Crisis indi tungod lang sa naturalisa nga mga hitabo.
Kundi kahimuan man sang katauhan, kon diin mayor nga mabasol sila diri tungod sang ila masanyog nga “industrialization” nga gina-drive sang fossil fuel (oil, natural gas, coal).
Indi mabali ang kamatuoran nga ang paggamit sang fossil fuel sa mga salakyan kag mga makinarya sang “industrialization” nakatuga sang makahalalit nga polusyon. Mayor sini ang gina-emit nga greenhouse gas (GHG) nga nagatuga sang “disastrous” nga Climate Change, nga gina-experyensyahan na gani naton.
***
Ang pangako sang COP27 nga bulig para sa mga “vulnerable” nga mga pungsod, lakip ang Filipinas, ginpasalig pa ugaling sa palaabuton nga COP28 nga hiwaton sa United Arab Emirates sa 2023.
Kay wala pa sing lubos nga kaathagan kon ano gid nga bulig ang mabaton nila, ano naman ayhan, in the meantime, ang mahimo sang tagsa-tagsa?
Kon ano gid ya ang mahimo sang Filipinas, masandig ina seguro sa kon ano gid nga mga problema ang ma-anticipar naton.
Ang nagligad nga tatlo ka bagyo may ginbilin nga leksyon sa aton. Ining tatlo ka bagyo – Yolanda, Odette kag si Paeng – nag-utas sang madamo nga kabuhi. Nagbilin man ini sang makahalawhaw nga mga kahalitan sa palapangabuhian, puluy-an, eskwelahan kag iban pa nga infrastruktura katulad sang taytay, edificio pampubliko kag pribado, kag iban pa.
Diri kinahanglan naton ang daku nga kantidad agud masabat ang kasubong nga mga trahedya kag agud mapabangon ang marusdak nga ekonomiya.
Indi man maayo ang padayon nga pagpangutang naton. Kag malayo sa tigi nga makaganar kita sing maayo sa Sovereign Wealth Fund kay indi gid maayo mag-invest sa panahon nga ini nga sobra ka taas ang inflation. Laban-laban ma-purdoy gid gani ang ining Maharlika Fund kon matabo.
Dapat isalig na lang naton anay ang ano man nga ma-earn ta halin sa mapautang sang Bangko Sentral sa mga pribado nga negosyo. Mas ma-abilidad ini sila kon paano mapalago ang negosyo ulayhon sa paglago man sang ekonomiya. Daku man nga buhis ang ma-earn naton sa ila.
Nada man ina nga isalig naton ang investment sa negosyo sa kamot sang bantog sa pagka-corrupt nga gobyerno.
***
Indi man kita dapat malipat nga daku ang aton pagkakinahanglan sa bastante nga enerhiya indi lang sa subong kundi sa palaabuton man.
Indi forever ang fossil fuel, may pagkaubos ini. In fact, sa estimate sang mga expert tubtub na lang ini sa 50 tubtub 100 anyos.
In other words kinahanglan na naton nga makaangkon sing “sustainable”, ukon wala pagkaubos kon pwede lang, nga energy supply, nga makuha naton sa mga “renewable” katulad sang hydropower, solar kag wind energy. Although meantime, panginpuslan ta anay ang fossil fuel samtang gina-ideyahan man kon paano ini mangin mas “efficient” kag mapanubo ang GHG sini sa bulig sang aton mga siyentipiko.
***
Pero, ano gid ka-urgent nga likawan ta na ang paggamit sang fossil fuel?
Makatuon kita diri sa Saudi Arabia. Wala ini sa listahan sang 10 ka pungsod nga nagpahayag sang ila kabalaka sa madasig nga pagnubo sang ila oil reserve. In fact, ang Saudi Arabia No. 3 sa top 10 oil producing countries, sunod sa Estados Unidos kag Russia tungod man sa daku nila nga reserba.
Pero nagapaniguro na ini nga indi mawad-an sang energy supply bisan damo pa ang ila fossil fuel. Yara sa Vision 2030 sini ang goal agud ma-eliminate na ang oil sa iya power production model.
Plano sini sa pag-generate sang 50% halin sa renewable kag 50% sa natural gas. Plano man sini ang pag-develop sang green hydrogen facility powered sang solar kag wind energy.
Wala pa sing 10% ang produksyon sang Filipinas sing fossil fuel kag dapat mas pursigido gid kita sa pag-angkon sang “sustainable energy” paagi sa mga “renewable”, nga sa 2030 ang target naton mga 35% lang sini.
Ano abe kon mapataas ta pa ang renewable energy production naton kay nagapuyo kita sa isa ka mainit (tropical), mahangin kag maulanon nga pungsod?
Tungod sini, dapat gani mas masulhay ang pag-producir diri sa aton sang hydropower, solar kag wind energy. Dapat mapasanyog pa gani naton diri ang pagtukod sang “renewable energy companies” kon diin makabulig ang friendly foreign investments. Tutal indi man sila covered sa 60-40% sharing pabor sa Filipinas sa idalom sang aton Konstitusyon, indi bala?/PN
