Indi pag-ipatungli, indi pag-ipabi-ak

PILA NA NAMAN ayhan ka mga pamatan-on ang madugang sa listahan sang mga nagpakighilawas antes ang kasal?

Balantayan sang mga ginikanan ang ila kabataan, babaye man ukon lalaki, bangud nga sila ang mahimo maganoy sang sugyot sang ginakakunyagan nga pagsaulog sang Valentine’s Day. Madamo naman ang mahulog sa pil-as sang maluib nga mga pulong. Madamo naman ang mapilitan nga isungka ang ila pagka-ulay lamang nga mapalipay ang nagapangabay, nga ang iban may unay nga pwersa, sa ila.

Sa isa ka sayop nga desisyon nga ginsugyot sang balatyagon, ang kapalaran magaligwat, ang panan-awan magatuhay, kag ang sitwasyon basi indi mauyunan sang mga nagtusmaw sa kalipay, ilabi na sa tion nga natapos na ang ila paghingabot nga ang tulungkaron ila na nalab-ot.

Ginapahanumdom kita sang datus gikan sang 2013 Young Adult Fertility and Sexuality ukon YAFS Study sang Philippine Statistics Authority nga masobra ikatlo nga bahin sang mga Filipino nga naga-edad sang 15 tubtub 24 ang nag-engage sa premarital sex ukon PMS kag mayoriya sa ila ang wala nagagamit sang anuman nga sahi sang proteksyon.

Ginapakita sa sini nga datus nga 35.5 percent sang lamharon nga lalaki kag 28.7 percent sang lamharon nga babaye ang nag-engage sa PMS; kag kapin sa 83.8 percent sang lamharon nga babaye kag 73.4 percent sang lamharon nga lalaki ang wala naggamit sang anuman nga sahi sang proteksyon sa ila una nga PMS.

Posible nadala sang ila naga-ibwal nga balatyagon, ginsugo sang kuryusidad, ukon wala na nakalikaw sa tentar sang pinasahi nga balatyagon.

Ginalantaw nga ayhan rason man ini kon ngaa 11 percent sang gin-survey nga mga babaye nga naga-edad sang 15 tubtub 19 ang nangin iloy na ukon 13.6 percent ang nag-umpisa na sa pagbusong.

Natalupangdan man sa pagtuon nga magluwas sa PMS kag pagmabdos, ang mga lamharon ang nabulad man sa pornographic materials kaangay sang mga pelikula kag mga bidyo nga ila mahapos malantaw paagi sa mobile devices ukon sa internet.

Nangin huyog man sang mga pamatan-on ang paglantaw sa mga pornographic movies kag video sa mga pornographic sites ilabi na nga mas mahapos ang mag-access sini paagi sa internet paagi sa mga mobile devices.

Natalupangdan man sang isa ka bantog nga pornography site nga ang mga Filipina ang yara sa top 20 sang mga nagabisita kag nagalantaw sa ila site.

Nakasulod man sa top 10 ang mga Filipina bangud sa kalawigon sang tion nga ila ginahinguyang sa site. Nagpanguna bilang female porn watchers ang mga Filipina sa bug-os nga kalibutan nga may average nga 14 minutes kag 20 seconds sa tagsa ka pagbisita sa site sadtong 2016.

Mahapos man para sa pamatan-on ang magpakig-angot sa ila nagustuhan paagi sa chat ukon sa messenger. Bisan indi pa nila kilala, ukon bag-o lang nila nakita, may koneksyon na nga nagakatabu kag nagabayluhanay na sang mga tinaga nga naga-itik sa ila unod kag nagasugyot sa ila nga magsantikanay ang ila mga panit.

Antes pa man mag-abot ang adlaw sang paghinulsol kon ngaa nagpadala sa ibwal sang balatyagon ang isa ka lanubo, angay nga yara na karon sa iya atubang ang iloy ukon amay nga magagiya sa iya.

Wala sang problema kon nagahigugma sila sa isa kag isa, ang problema kon makatipaslong sila sa bubon sang kakalam, tulungkaron kag madulom apang palaligban kon paano makabutwa sa sitwasyon.

Indi pag-ipatungli, indi pag-ipabi-ak, ini ang dapat ipanugyan sang ginikanan sa ila kabataan. (bertladera@gmail.com/PN)