NAGAKADULAAN sang katam-is ang kalamay bangud sa polisa nga ginapatuman sang Sugar Regulatory Administration.
Ginabalabagan sang mga sugar farmer ang tuyo sang SRA nga mag-impost sang kalamay sa pagpati nga ginakulang sang 300 mil metriko tonelada ang lokal nga merkado kag dapat ini nga pun-an paagi sa importasyon.
Nagapati ang SRA nga kulangon sang kalamay tungod sa epekto sang pagbulubaylo sang klima kag sa kahalitan nga natuga sang bagyo “Odette” sa mga pananom sang naglabay ini sadto sa pungsod.
Ang plano sang SRA nga importasyon ginapamalabagan sang mga sugar farmer tungod nakita nila nga may solusyon nga indi kinahanglan nga halitan ang mga mangunguma paagi sa pagpyerdi sang ila palamugnan tungod sa manubo nga presyo sang kalamay.
Tungod sang sini nga bukho sang SRA, nag-akto gilayon si 3rd District Board Member Matt Palabrica nga magpasar sang resolution nga may tigulo “Resolution Requesting the Sugar Mills in Panay Island to Open Early for Milling Season CY 2022-2023.”
Ginakabalak-an nila nga kon martigayon ang importasyon, magasulod ang damo nga suplay sang kalamay kag maapektuhan ang presyo sini kag una sila nga maiguan kag mahul-an.
Mahimo nga indi nila mabawi ang ila gingasto kag posible nga wala gid sila sang konswelo sa ila ginpangabudlayan umpisa sa pagtanum tubtub sa pagpagaling sang tubo.
Ginapangabay nila nga antes pa man magdayon sa plano nga importasyon ang SRA dapat balikdon anay ang kahimtangan sang mga mangunguma kag buligan sila nga makabawi ilabi na nga pila na ka pagpanghangkat ang ila ginaatubang.
Ginahingyo nila nga tempranuhon ang pagsugod sang milling season agud nga mapun-an ang kakulangon sang kalamay sa lokal nga merkado, hatagan prayoridad ang mga lokal nga mangunguma kag buligan nga makatibawas ang lokal nga industriya sang kalamay.
Maabtik nga naghulag ang mga mangunguma sa Negros Occidental sa pagsagang sa akto sang SRA. Nagpanawagan si Vice Gov. Jeffrey Ferrer kag nagsabat ang sugar mills sa Negros Occidental nga magabukas na sila antes pa ang official milling season.
Makapadula sa kahangawa ang temprano nga paggaling tungod mapun-an sini ang ginakahangaw-an nga sugar shortage sang pungsod.
Nagapang-agda na ang sugar mills sa taga-Iloilo nga mahimo na sila makapadala sang ila tubo umpisa sa Agosto agud nga didto galingon kag agud nga mapanas na ang palaligban nga kulangon kita sang kalamay.
Diri sa isla sang Panay, may yara sang tatlo ka sugar mills nga naga-operate nga amo ang Central Azucarera de San Antonio (CASA) sa Passi City, Iloilo; Universal Robina Corporation – Passi (URC-Passi) sa San Enrique, Iloilo; kag Capiz Sugar Central sa President Roxas, Capiz.
Bangud sa aprubado nga resolution sang 14th Sangguniang Panlalawigan ng Iloilo, may sabat na ang sugar mills kag may tentative commitment na sila sa temprano nga pagsugod sang milling season.
Pasalamatan naton nga wala nagdinalok sa pagsabat sa hingyo ang sugar mills diri sa Iloilo nga ginalakipan sang Central Azucarera de San Antonio (CASA) sa Passi City, Iloilo kag Universal Robina Corporation – Passi (URC-Passi) sa San Enrique, Iloilo. Magasugod na sila sang mas temprano sa paggaling nga sa masami ang milling season amo ang ulihi nga semana sang Oktubre ukon una nga semana sang Nobyembre. Sa karon, tilawan sang mga sugar mills nga makabukas sang temprano sa una nga semana sang Oktubre.
Nagapati si Board Member Palabrica nga ang ‘most logical, equitable and beneficial solution’ sa tanan nga sektor sa industriya amo ang temprano nga pagsugod sang milling season agud nga makakwarta ang mga mangunguma kag madugangan ang suplay sang kalamay sa lokal nga merkado.
Angot sini, naga-lobby si Palabrica kay Gov. Arthur Defensor, Jr. kon ano pa gid ang ma-introduce nila nga mga program nga may interbensyon ang Iloilo Provincial Government. Nagalaum siya nga talupangdon, ilabi na sang Provincial Agriculture Office, ang kawsa sang mga mangunguma.
Kon paminsaron naton, ang paghimo sang angay nga polisa ang dapat mangin mayor nga katungdanan sang SRA. Ang polisa dapat nagatalupangod sa interes sang mangunguma kag nagabalanse sa kaayuhan sang bug-os nga industriya sang kalamay.
Indi dapat pag-isalig na lang sa importasyon ang kakulangon sang kalamay. Kahibalo man ang tanan nga naga-apekto ang panahon kag pila ka mga sirkumstansya kag bangud sa mga eksperyensya may yara na sang natigayon nga mga solusyon. Ang ini nga solusyon gikan sa eksperyensya ang angay nga gamiton agud nga pangapinan ang mga mangunguma kag industriya sang kalamay.
Mahigot kita sa luyag sang iban nga pungsod, makaluluoy kita sa pag-abaga sang presyo, malas-ay ang timplada sang aton mga pagkaon kon ang kalamay didto naton isalig sa ila, sila ang magadikta sa presyo kag kontrolon nila kon pila lang ang ibaligya sa aton.
Likawan naton ang ini nga sitwasyon, indi kita magsalig sa importasyon, buligan naton ang sugar farmers. Dapat magdihon sang tayuyon nga programa ang SRA kag indi paghimuon nga opsyon ang importasyon.
Indi naton pagtugutan nga suyupon sang SRA ang katam-is sang aton kalamay paagi sa pagpalas-ay sa lokal nga industriya. Kon mawad-an na sang gana ang lokal nga sugar farmers kag wala na sang saligan nga lokal nga produksyon sang kalamay, mangin ulipon kita sang importasyon.
Dapat pangapinan gid naton ang aton mga mangunguma nga amo ang salandigan naton sa aton matag-adlaw nga kinahanglanon kag ginakaon.
Mag-ugyon kita konta sa polisa nga nagapalas-ay sa lokal nga industriya sang kalamay. (bertladera@gmail.com/PN)
