KINAHANGLAN ma-update na ang Local Climate Change Action Plan sang siyudad sang Iloilo nga gin-aprubahan sadtong 2013.
Syempre, tungod kay pabag-o bag-o man ang panahon kag ang siyam (9) ka tuig nga nagligad nagpakita na gid man sang bastante nga pagbag-o. In fact, for worse!
Nagpirma na gani si Mayor Trenas sadtong Enero 10, 2023 sa isa ka commitment signing para sa Climate Change Competency Assessment Framework upod sa National Resiliency Council.
Sa madumduman naton, si Councilor Dave Jamora ang nanguna sa pagpatigayon sang First Iloilo City Environmental Summit sadtong Enero 6-7 2011, bilang tsirman sang Committee on Environment, agud mag-develop sang Strategic Environmental Action Plan for 2011-2013.
Gintambungan ini sang mga 120 ka mga stakeholders nga ginpangunahan sang kilala nga mga experto sa Climate Change. Gin-take up nila diri ang mga issues & concerns nga partikular nagatumod sa Climate Change kag mga problema nga dala sini sa kadutaan, kahanginan kag katubigan sa siyudad.
Nauna na diri ang isyu sang nagalala nga pagbaha-baha sa siyudad. Kon madumduman pa gani sang mga pumuluyo, gin-igu sang Typhoon Frank ang siyudad sadtong Abril 8, 2008.
Nagdala ini sing malaparon nga pagbaha, nga wala pa natabo sa siyudad. Sobra katunga sang 180 ka mga barangay sang siyudad ang gin-sul-ob sang storm rain nga nagtener pa sing senemana sa pila ka lugar.
Bag-o pa ang Typhoon Frank sang 2008 ginhingyo na ni anay Mayor Mansueto Malabor (1992-2001) sa gobyerno nasyonal ang isa ka floodway sa Iloilo tungod gani sa problema sang pagbinaha-baha sa siyudad.
Salamat kay nasuguran na gid man ang pagpatindug sang 8-km. Iloilo Floodway sa idalom ni Presidente Gloria Arroyo (2001-2010) pagkatapos sang Typhoon Frank mismo sang 2008. Natapos ini sadtong 2011.
Isa ini ka escape channel sang floodwaters halin sa ginsang-an sang mga suba sang Aganan kag Tigum sa Pavia, Iloilo nga patayon direkta sa Iloilo Strait.
***
Sa pagpungko ni Mayor Jerry Trenas bilang mayor (2001-2010) yara na sa iya abaga ang pagpatuman sang floodway nga ginsuguran sadtong 2008.
Tubtub sa iya pagbalik mayor sadtong 2019, pagkatapos ni Mayor Jed Mabilog, madamo pa ang nadugang niya nga mga proyekto kag programa batok sa sige paglala sang Climate Change diri sa siyudad.
Mayor diri ang iya pag-ulikid sa mga kubos sang siyudad sa ila handom nga makaangkon sang ila kaugalingon nga puluy-an nga mabakod batok sa bagyo kag malayo sa peligro batok sa storm surge sa baybayon kag pag-awas sang suba kon diin madamo dira ang nagapuyo.
Ginsuporta man sini ang pagpasanyog sang mga renewable energy projects kag ang pagpatuman sang Clean Air Act sa padayon nga away sa Climate Change.
Apang madamo gihapon ang hilimuon kag kinahanglan nga mapasanyog (enhance) pa gid ang pagpatuman sang 2013 action plan.
***
Naham-ut kita sa aton coastguard. Aton legally ang West Philippine Sea kag illegal inang claim sang China sa South China Sea nga ginsakop pa ang WPS. Pero daw idu kita nga indi makataghol man lang batok sa pang-bully sang China sa WPS. Kita pa gani ang ginataghol kag asta salakayon!
Sakop ang WPS sang aton 200-nautical mile nga Exclusive Economic Zone (EEZ) nga gintalana sang UN Convention of the Law of the Sea (UNCLOS) sa sobra 100 ka mga myembro sini, nga nagalakip sang Filipinas kag sang China pa gani.
Gindaug naton ang problema sa WPS sa kaso sang Filipinas batok sa China sa Hague Tribunal sadtong 2016. Pero wala ini ginkilala sang China. Upod sa legal pero kontra sa legal! Haslo!
Pero ano ang ginahimo naton? Sang makuha sang coastguard naton ang nagtupa nga tinipik sang test missile sang China sa sulod sang WPS, aba!, ginpabay-an lang sini nga agawon sang Chinese coastguard. Pirme man gani ginatabug sini ang aton mga mangingisda samtang nagapanagat sa WPS nga daw ila.
Lain na subong ang panahon sangsa sadtong anyos tiempos nga pakusug nga pag-solbar sang problema sang mga pungsod.
Panahon na ini sang international law nga ginapatuman sang United Nations sa malapit 200 sini nga mga myembro nga dapat respetuhon sang tanan.
Gani, kon ako, pabungol-bungolan ko lang sila. Kag indi naton kinahanglan mang-bully sa ila kasubong sang ginahimo sang China sa iya fake nga claim. Aksyon legal kag diplomasya lang.
Pero kon magpabuang-buang sila, kag atakihon pa nila ang aton mga mangingisda kag coastguard dira, natural lang nga depensahan naton ang aton poder dira sa WPS, indi bala?/PN
