HALOS malumos na kita sa kahadlok nga nagadominar sa aton pinsar tuga sang indi makita nga kaaway nga amo ang SARS-CoV-2.
Kaangay nga paralisado na ang aton kabuhi bangud sa masobra duha ka bulan na nga pagpaidalom sa community quarantine, halog kag hugot nga quarantine.
Nahadlok kita magtikang sa paghakus sa aton mga hilikuton kag pagtuman sang aton mga katungdanan bangud sa kahadlok nga kita ang malatnan samtang yara na kita sa gwa sang aton tagsa ka puluy-an.
Bisan sa pagbalik sang mga estudyante sa buluthuan ang aton man ginapangduha-duhaan nga basi peligroso kag sila ang malatnan.
Natublag na ang aton pinsar, ginlamon na sang kahangawa sa virus. Halos nag-igod na kita sa higad, nahadlok kita nga maghulag, nagahulat kita sa matuga nga bakuna nga amo ang magahatag sang paglaum nga kita ang makaangkon sang sampat nga proteksyon.
Kaangay sang mga hangkilan nga hangaway, dapat indi kita magpahal-id lang sa higad nga nagapakuribong kag wala nagabatu sa sitwasyon.
Dapat unahon naton papas ang kulba nga nagapuyo sa aton pinsar kag balatyagon. Batuan naton ang kahangawa paagi sa pagpaminsar sa kon ano ang mas mmaayo nga solusyon, kon ano ang angay nga buhaton kag kon ano nga mga paagi ang ipatigayon.
Kinahanglan nga saparon naton nga masalbar ang ekonomiya antes maglala ang sitwasyon kag malumos kita sa kapigaduhon.
Husto ang panan-awan ni Antique governor Rhodora Cadiao nga dapat timbangon naton ang paghimo sang angay nga tikang sa pagpangapin sa aton kaugalingon batok sa COVID-19 kag sa pagpabilin nga mapagsik ang aton ekonomiya. Dapat balanse ini kag indi mangibabaw ang kahadlok agud ang ekonomiya ang indi magsarurot.
Nasugilanon ko man paagi sa Saksi sa Gab-i program si Guimaras vice governor John Edward Gando tuhoy sa ila direksyon sa pagbangon sang ila ekonomiya. Ginsiling sini nga ila na ginaplastar ang mga tikang nga dapat himuon, may hubon na nga nagaplano para diri, kaupod ang mga negosyante nga magahimo sang recovery plan agud nga mapatuman ang rehabilitasyon sa mga sektor nga lubos nga naapektuhan sang pandemya.
Lubos nga apektado sa Guimaras ang ila agri-tourism industry nga wala pa nakabangon sang lubos bangud man sa trahedya sa dagat nga natabu sadto. Naapektuhan ang ila pangita bangud sa kahangawa ang mga turista nga magtabok sa ila probinsya.
Hatagan man nila sang atensyon nga buligan ang sektor sang transportasyon, ang sektor sa agrikultura kag iban pa. Mas maayo nga samtang naga-eskrima kita sa COVID-19, may ginahimo na kita agud mapasiguro nga makabangon gid pagkatapos sang sini nga palaligban.
Nasugilanon ko man sa Saksi sa Gab-i program si Lea Lara ang executive director sang Iloilo Business Club tuhoy sa ila paglantaw sa sitwasyon. Ginsiling sini nga ang COVID-19 pandemic nagtuga sang pagsarado ang 90 porsyento sang mga negosyo sa syudad sang Iloilo.
Bangud nga gintugutan na nga amat-amat nga makabukas sang sini lang, mas ginpili sang mga negosyante nga buksan anay ang negosyo antes mag-isip sa ila naagom nga kapyerdihan sa nakalipas nga pila ka bulan.
Lauman ang pagsapol sang mga negosyante angot sa ila paghimo sang assessment sa ila sitwasyon kag kon ano ang masunod nga tikang nga ila himuon kag kon may yara sila nga hingyuon nga bulig gikan sa gobyerno.
Nagahulat man kita sang assessment sang National Economic and Development Authority kon ano ang economic impact sang COVID-19 pandemic sa Western Visayas kag sa Department of Labor and Employment 6 kon may mga kompaniya ang nagpadala sang notisya sa ila nga magapanirado bangud sa naagom nga kapyeerdihan sa negosyo kag indi na makasarang mag-sweldo sa tawo.
Ginasiling nga mas nagasupog sa hangaway sa pagpakig-away kon ini ang masamaran. Kita ang dapat magbatu sa sitwasyon bangud pilason na ang aton ekonomiya.
Wala pa sang opisyal nga report kon ano ka daku ang epekto sang pandemya sa syudad sang Iloilo.
Sa Davao Region, suno sa DOLE XI, nga kapin sa 10,133 ka employers ang naghatag notisya sa ila plano nga retrenchment kag lubos nga pag-untat sa pagnegosyo bangud sa epekto sang COVID-19 pandemic, kag kapin sa 200,000 ka mga trabahador ang maapektuhan.
Bangud sini, nagpanikasog ang mga gobernador kag mga alkalde sa Western Visayas sa pagpanguna ni Iloilo City mayor Jerry Treñas nga istoryahan kon paano mapabangon ang ekonomiya sang rehiyon.
Nagsugilanon sila kon ano ang mangin prayoridad kag angay nga tikang nga himuon agud nga dugang ang tikang sang kada isa padulong sa direksyon nga makabangon ang ekonomiya.
Indi tubtub san-o magapalangluya kita bangud sa kahadlok kag kahangawa. Dapat buligan naton ang aton kaugalingon sa pag-away sa sini nga kahadlok paagi sa pagbangon kag paghimo sang angay nga lihok.
Ipakita naton nga sa pihak sang mga palaligban, kag kaangay sa mga nauna na naton nga na-eksperyensyahan, makasarang kita nga magbatu kag magbangon.
Ipakita naton, bilang mga Ilonggo, ang aton kapag-on paagi sa paghiliusa kag paghiliugyon. (bertladera@gmail.com/PN)
