KAANGAY sang malambo nga hilamon ang paggapa kag pagdabong sang mga kapehan sa palibot sang syudad kag probinsya sang Iloilo.
Namutikan mo man bala ini sa imo palibot? Nagadaludo man bala ini sa imo social media account? Nalabayan mo bala ini sa mga dalanon kag mismo sa sulod sang mga mall ukon establisemyento-komersyal?
Sa akon paglantaw, gintulod ang kadamuan sang mga Ilonggo nga magtukod sang sini nga sahi sang negosyo sadtong panahon sang lockdown, sadtong wala sang kita bangud wala sang trabaho ang kadamuan. Nagtulod man ini sa iban nga overseas Filipino workers nga magtukod sang gamay nga negosyo agud nga may yara sang makwaan bisan gamay nga kita para sa matag-adlaw nga kinahanglanon.
Mas nga nagdamo ang kapehan nga makita sa mga maligwin nga lugar sa probinsya sadtong nag-umpisa na sa pagsakay sa bisikleta kag naglagaw-lagaw ang mga hubon padulong sa mga makagalanyat nga mga lugar. Nagatan-ay sila sang mabugnaw nga mga ilimnon – iced or hot coffee, milk tea, juices kag iban pa. Diri nagadulog kag nagapahunay-hunay ang mga naga-bisikleta ukon naga-motorsiklo.
Wala nakalupig ang pandemya sa paghimakas sang kadamuan nga makabatu kag makatibawas labaw sa sitwasyon. Ang pagtuhaw sang mga kapehan isa ka patimaan nga masarangan sang mga Ilonggo magpangita sang paagi agud nga mabuhi. Ginalantaw sang mga Ilonggo ang iya kinaiya kag huyog nga mahimo sakyan para sa negosyo kag makwartahan para maka-income.
Duna sa aton ang magpungko kag magsugilanon. Mahilig maglagaw kag magsugilanon sa kakilala man ukon sa estranghero. Ang ini nga kinaiya ang angay para sa negosyo nga kapehan.
Lantawa ang mga kapehan sa sulod sang mall, wala nagakadulaan sang manugkape. Ginahimo nga rumbuhan ukon tambayan, diri nagakitaay ang mga mag-abyan. Kon may ginapangita ka imo kilala nga mahilig magkape, kahibalo ka na kon sa diin mo siya tultulon.
Luyag naton magpungko kag magpalipas sang oras, may kaistorya man ukon wala. Mas malawig ang aton tenir sa kapehan kon may kasugilanon. Gina-updan pa naton ini sang pag-order sang ila mga matam-is nga kalan-on nga sampat nga ipares sa kape.
Matuod nga mahal ang kape sa mall apang ginabalewala ina sang manugkape bangud indi lamang kape ang iya ginabakal kundi lakip man ang lugar ukon espasyo kon sa diin siya nagaplastar.
Obserbahi kon ikaw ang naga-inom sang kape sa imo lang nga puluy-an, bisan ano pa kanamit sang kape apang daw may kulang sa imo panabor. Kuntani, makakinot ka kon sa imo balay ka lamang apang mas manamit ang maghigop didto sa mall nga madamo ka sang makita, madamo sang nagalabay, kag bisan isa ka lang apang daw wala ka naga-isahanon.
Bangud sa sini nga kinaiya sang mga Ilonggo, sa akon paglantaw, nakita sang mahuyugon sa negosyo nga sakyan ini kag hatagan sang espasyo agud nga mangin paaliwansan sang mga mahuyugon man sa sini nga sahi sang sitwasyon.
Gintandog ko ini nga topiko bangud ako mismo mahilig sa kape kag indi wala nagatapos ang akon adlaw nga wala sang may nainom nga kape, kon kaisa tatlo ka beses. Nakita ko man sa social media ang tuman ka damo nga kapehan nga kon kaisa wala naton natalupangdan nga yara lang gali sa aton barangay ukon kasilingan lamang.
Sa mga mahuyugon sa kape kag sa lugar, mas ginapili nga kadtuan ang mga bag-o nga kapehan agud tilawan ang ila kape kag batyagon ang kanaya-naya sang palibot.
Kunsabagay halos palareho man lang ang kape, apang ang lugar nga manami, angay para sa selfie kag sa pag-picture sa lugar kag produkto amo ang mas nagapangibabaw sa pagpadulong kag pagtilaw sa partikular nga kapehan.
Isa sa maayo nga epekto sini sang pagdamo sang kapehan amo ang pagkonsumo sang lokal nga produkto, ukon mga kape nga duna diri sa aton. Lakip man ang paghatag sang trabaho sa mga nawad-an sang trabaho sa panahon sang pandemya.
Apresyaron naton ang ini nga negosyo, buligan paagi sa pagpadulong sa ila pwesto, pagbakal ukon pagkonsumo kag ang pagpahibalo sa iban nga tawo ukon abyan tuhoy sa sini nga kapehan agud nga sila ang tultulon man kag sakdagon.
Indi na ako magbungat sang mga ehemplo kon sa diin kag kon ano ang ngalan sang mga kapehan bangud kon imo pangitaon sa Facebook tuman kadamo sa ila kag pili ka lang kon diin mo naluyagan nga pwestuhan.
Kuntani magapadayon ang pagpanglugayawan sang mga naga-bisikleta ukon naga-motorsiklo agud nga padayon man ang pagtindog sang kapehan nga nagasandig sa sini nga mga parukyano. Indi naton pagdulaon ang aton huyog sa paglagaw nga tingob bangud pagpasanyog ini sa lokal nga turismo kag pagbulig sa mga magagmay nga negosyo.
May hurubaton nga nagasiling, “share a table and win a friend”. Madamo sang nagakatabu sini sa kapehan, madamo ka sang makilala kag mangin abyan.
Sa kapehan lang mabatian ang sari-sari nga sugilanon tuhoy sa negosyo, ekonomiya, pulitika, sports kag iban pa.
Madamo man sang matam-is nga pagtamdanay ang nahuman sa mga kapehan. Ang kapehan makabig nga lugar sang mga damgo kon da diin diri man ginaplastar, ginapasad kag ginahatagan sang katumanan. (bertladera@gmail.com/PN)
