MAKAKILIBOT ang sitwasyon sang mga karabaw sa probinsya sang Iloilo. Apang, mas makahalanusbo ang kahimtangan sang produksyon sang dairy products nga dapat na nga balikdon kag atipanon.
Bangud sa aton kasakuon, bangud bastante man ang gatas sa mga dalagku nga grocery store, bangud nga nagapati kita nga ang kadamuan sang mga gatas gikan sa baka, halos nalipatan na naton ang kinaiya sang karabaw sa paghatag sang gatas sa aton, sa pagtan-ay sang karne kag pagbulig sa mga hilikuton sa uma ukon talamnan.
Daku gid ang aton pagpasalamat kay 3rd District Board Member Matt Palabrica tungod nga iya ini gintalupangod paagi sa iya privilege speech nga may tigulo “Carabao/Buffalo Sector Situation in the Province of Iloilo” sa ginhiwat nga 58th Regular Session sang 14th Sangguniang Panlalawigan ng Iloilo.
Nakita sini ang kahimtangan sang Probinsya sang Bohol nga tuman ka layo sa sitwasyon diri sa aton. Wigit na gid ang Iloilo kon istoryahan ang development, sustainability kag pag-usar sang Carabao para sa panguma kag karne, kag ang pag-usar sang Carabao Dairy products para sa feeding kag bilang palamugnan.
Nagpadulong siya sa Bohol sadtong May 9-12, 2023 kag iya gin-obserbahan ang ila bantugon nga Carabao/Buffalo farming industry kag pag-usar nila sang ila dairy products.
Kabudlay paminsaron kon ngaa nagakawigit kita bisan pa nga nagpangibabaw ang isa ka Ilonggo bilang Top Performing Dairy Buffalo Farmer nga si Jose Robert Castromayor sang Brgy. Guinhulacan, Bingawan, Iloilo nga ginhatagan sang Resolution of Commendation sang 14th SP sadtong February 7, 2023. Mismo ang Philippine Carabao Center – West Visayas State University – Calinog Campus ang nagkilala sa abilidad ni Castromayor.
Apang, ang paghimakas ni Castromayor ang indi mahatagan sang kapuslanan kon indi mahatagan sang mga higayon kag suporta agud nga makabulig ang iya abilidad sa pagpatin-ad sang Carabao/Buffalo farming industry sa probinsya sang Iloilo.
Sugod sang 2016 tubtob 2021, ang PCC naka-produce sang masobra 52,000 ka kilo sang gatas kag ang iya Calfdrop nga na-produce paagi sa Artificial Insemination yara sa kapin 3,000 ka ulo.
Ang populasyon sang karabaw sa probinsya lamang sang Iloilo naglab-ot sa masobra 92,000 ka ulo kag sa sina, kapin sa 15,000 ka ulo ang naihaw bilang source sang karne sadtong 2021. Sa malip-ot, kabus ang gatas nga available agud ipakonsumo sa aton kabataan apang madamo kita sang mga karabaw para sa pagpanguma kag para sa karne.
Dugang pa, 99.51% ukon 43,787,584.72 ka kilo sang 47 million ka kilo sang milk demand sang Probinsya sang Iloilo ang ginakwa sa gwa ukon gina-outsource. Gina-usar lamang naton ang 0.49% sang aton kaugalingon nga dairy products. Ano ang ginahimo naton sa nabilin nga 99.51% sang aton kaugalingon nga mga produkto?
Makabig nga napabay-an a ang Carabao/Buffalo farming industry sa probinsya sang Iloilo. Posible nga madamo nga bagay ang nag-agaw sa aton atensyon kag didto kita nagpokus. Posible nga naghaum kita nga wala sang problema sa sini nga industriya. Pasalamat kita nga natalupangdan ini ni Board Member Matt Palabrica kag ginapukaw niya ang aton panimuot nga talupangdon ini kag aktuhan agud nga indi mapabay-an.
Dapat matumod kon ano ang problema kon ngaa nagasalig na lang kita sa imported nga dairy products. Ayhan bangud sa presyo? Ayhan bangud sa kalidad? Ayhan bangud sa kakulang? Kon matumod ang problema, mahapos nga mapangitaan sang solusyon. Kinahanglan nga tun-an, magtingob kag aktuhan sa madali nga panahon agud nga mabatak ang sitwasyon sang sini nga industriya.
Kon magsarurot ang ini nga industriya, padayon ang pagbiya sang mga mangunguma sa ila ulumhan, ibaligya nila ang ila karabaw kag magaresulta ini sa mas malala nga sitwasyon sa kaumhan.
Ginaduso ni Board Member Matt Palabrica ang mga masunod nga magkatuhay nga pamaagi agud mabuligan nga masolbar ang palaligban.
Una, tuhoy sa unregulated nga pag-ihaw sang breedable kag nagabusong nga babaye nga karbaw, kinahanglanon sa breeding kag bilang milking animals, ang Probinsya dapat magpain sang pondo sa Save the Herd Program, ang programa nga nagabakal sa breedable kag nagabusong nga babaye nga karabaw. Mahimo ini paagi sa mga LGU kag iban pa nga mga ahensya;
Ika-duha, tuhoy sa low performance breeding via artificial insemination, dapat hanason kag dugangan ang kadamuon sang aktibo nga AI Technicians paagi sa mga LGU, Incentivising AI system kaangay sang paghatag sang cash incentives agud maduso sila. Sa sini, maga-function ang mga AI Center, ilabi na ang mga nahamtang sa Barotac Nuevo, Cabatuan, Miagao, Concepcion, Aleosan Area, Lambunao kag sa Pototan;
Ika-tatlo, tuhoy sa kulang sa ikasangkol sa Milk-Based Product development, dapat may access sa natungdan nga mga ahensya sa paghanas kag paghatag sang kapasidad sa mga focal persons ukon technicians sa product development, packaging, labeling kag quality control. Makabulig ini sa Supplemental Feeding Program nga yara nasaad sa RA 11037, Section 4 (c) ukon ang Masustansyang Pagkain Para Sa Batang Pilipino Act, paagi sa paghatag sang Milk/Dairy products, nga pagapamunuan sang DSWD kag/ukon LGU led initiatives;
Ika-apat, pagtukod sang Dairy Boxes, kaangay sa barotac Nuevo, sa lugar sakop sang Metro Iloilo agud magserbe bilang main distributing arm sang milk and dairy products;
Ika-lima, ang Cold Storage Facilities dapat tukuron sa lima ka congressional districts, kon posible, agud mapalawig ang shelf life sang dairy products;
Kag ang katapusan, maga-sponsor siya sang resolution para sa Office of Provincial Agriculturist agud maghiwat sang detalyado nga plano sa paglunsar ukon liwat nga paglunsar sang Provincial Dairy Development Program nga nagahingyo sang suporta ukon naga-tap sa expertise sang Philippine Carabao Center kag sa pangkabug-usan, ang Department of Agriculture.
Indi naton pagtugutan nga ang pagpabaya sa carabao farming industry magapadayon. Katungdanan naton nga ibalik ang self-sufficiency sang Iloilo sa dairy production, pasanyugon ang aton food security, kag hatagan sang mas maayo nga livelihood opportunities para sa pumuluyo.
Madalom ang kaantanan sang mga Ilonggo sa karabaw. Madamo sang piyesta, hilikuton kag panublion nga ginahimo nga napatuhoy sa karabaw. Ang aton mga mangunguma kahibalo sa kaimportante sang mga karabaw kag dapat ang mga nagasunod nga henerasyon maka-apresyar man sini.
Dapat gid nga talupangdon na sa subong nga tion ang kahimtangan sang Carabao/Buffalo farming industry. Indi pa ulihi ang tanan agud aton nga matabangan kag mabatak gikan sa sarurot nga kahimtangan ang mga karabaw sa probinsya sang Iloilo. (bertladera@gmail.com/PN)
