KON KAMO ang papilion sa duha: katin-aran o kakahuyan, ano ang inyo pasulabihon?
Liwat naman nagtampad sa aton ini nga palamangkutanon karon nga may mga ulutdon naman nga mga puno sang kahoy sa kilid sang dalan para maghatag kahigayunan sa katin-aran.
Nahibaluan nga lima ka libo kag isa ka gatus kag walo ka ‘pulo’g duha (5,182) ka puno sang kahoy sa Pototan, Iloilo ang gintapas agud matuman ang pagpasangkad sang dalan. Kon madumduman pa, napulo’g tatlo (13) ka barangay ang nasakpan sang road widening project nga nagalakip sang Dawis, Casalsagan, Cahaguichican, Igang, Amamaros, Rumbang, sa dalan Ledesma, sa dalan Parcon, Batuan, Iwa Ilaya, Iwa Macatol, Zarrague kag Malusgod. Sobra lima ka libo ka puno sang kahoy ang gin-utod sa paghatag palaagyan sa road widening project.
Nagapangayo naman karon ang Department of Public Works and Highways (DPWH) sang tree cutting permit sa Department of Environment and Natural Resources (DENR) agud mapadayon ang sunod nga phase sang trabaho. Ang road widening project importante bangud ini ang mayor nga alagyan pakadto sa Capiz kag Aklan. Gikan sa duha ka lane, pasangkaron sa apat ka lane ang dalan gani kinahanglan nga utdon.
Sang ginhatagan sang rehiyunal nga talatapan sang DENR ang DPWH sa pag-utod sang sobra lima ka libo ka puno sang kahoy, ginkasugtan man ang pag-uli sini paagi sa pagtanum sang isa ka gatos (100) ka tagsa ka puno sang kahoy nga mautod.
Ang mga nautod nga puno amo ang Mahogany, pahu, Bangkal, nangka, Rain Tree (acacia), Narra, star apple, Molave, teak, ipil-ipil, dudol (kapok), Talisay, Gmelina, bubog kag Palawan Cherry.
Katungdanan sang nag-utod ang pag-uli paagi sa pagtanum gani gin-estimate sang DENR ang cost sang galastuhon nga nagalab-ot sa 8.3 miyones ka pesos. Apang suno sa DPWH, anum ka gatus pa lamang ka puno sang kahoy ang natanum nila sa mataas na bukid sa Panay. Bangud kulang sila sang expertise sa pagtanum kag pagbatiti agud magdako ang punong kahoy nga serbe replacement magluwas pa sa ginapangayo nga pundo gikan sa ila Departamento, nagalaum ang DPWH staff nga mabuligan sang DENR sa sini nga hangkat.
Karon nga tag-init kinahanglan ang paghikut sang construction work bangud malisod na kon mag-abot ang tig-ululan.
Samtang nahangpan man nga katungdanan sang DPWH/permittee ang pagseguro nga maulian ang nautod nga punong kahoy, posible man seguro nga buligan sang DENR ang katumanan sini.
Madamo ang kapuslanan sang punong kahoy. Gina-combat sini ang climate change. Ginatinluan ang “air” paagi sa pag-absorb sang pollutants. Sahe sa ultra-violet rays. Naga-save sang tubi magluwas pa nga nagapabugnaw sang palibot.
Amo gani nga may debate sa mga protagonist ko bala utdon o indi ang puno sang kahoy sa kilid dalan. Magluwas nga posible magguba sini ang dalan sa pagdako sang mga gamut (roots), delikado man ini sa mga nagabyahe nga posible magautas sang kabuhi kon makabunggo sa puno sang kahoy (sa halimbawa sang mga road accidents).
Apang sa concept naman sang urban forestry, ang mga puno sang kahoy makahatag sang kinahanglanon nga handong kag kasulhayan.
Ugaling, ginakilala man ang kakinahanglan sa pag-utod sang kakahuyan bilang palaagyan sa katin-aran.
Kon wala ako nagsayup, ang mga puno sang kahoy sa kilid sang karsada sa Pototan kabahin sang province wide tree-planting sadtong ulihi nga bahin sang Agosto 1988 nga ginhingadlan “Bing bang.” Gin-mobilize ang mga banwahanon, government sector kag private sector sa isa ka adlaw nga pagtanum. Madinalag-on yadto nga proyekto.
“For development to come, some trees must go,” siling pa. Ginakilala man naton ang pag-utod sang iban sa ini labi na ang sa kilid sang dalan para hatagan sang palaagyan ang katin-aran. Pero kinahanglan naton nga ulian. Ini nga katungdanan indi lang dapat isalig sa isa. May tiempo pa man para planuhan ang pagtanum sa panahon sang tag-ululan. (runjirjamolo@gmail.com/PN)
