PANG-MASA atong pahayagan sa Hiligayon nga gina-edit ko kag segurado ko nga ang kadam-an sa mga bumalasa mga ordinaryo man nga mga pumuluyo, nga katulad ko nagagamit sang nadak-an nga “common street” language.
“Street language” huo, nga, sa madamo nga kahigayunan, indi magsantu ang ispeling (spelling) sa mga tinaga (word) nga ginamitlang (pronounced), apang mahangpan man sang kadam-an ang buot silingon.
In fact, may mga kilala man nga manunulat nga kon may ginasunod gid man nga Rule of Thumb sa pagsulat, ila lang personal nga ideya ina.
Nonetheless, bilang editor, kag indi lang manunulat, gapati ako nga ang editor dapat pasado sang at least 70% ukon 75% nga grado, katulad sang pagpasar sa government exams, sa iya ihibalo sa “good Hiligaynon writing”.
Gani , sige ang aton research kag pangutana agud ma-improbar ang aton editing job sa Hiligaynon.
Ginahimo naton ina tubtub sa karon kay may mga naga-imbitar pa gihapon sa aton agud mag-edit sang mga sinulatan sa Hiligaynon. Ginahimo man naton ini sa laygay sang akon doktor nga sigehon ko ang akon pagsulat agud indi sukton sa ulihi sang dementia, ang balatian sang sobra ka malipaton.
Apang paano naton ini ma-achieve samtang indi kita bisan scholar man lang sa Hiligaynon, nga ginagamit sa karon sang sobra siyam ka milyon (9M) nga mga Filipino? Sugiran ko kamo kon paano, apang luyag ta anay ipahibalo kag athagon ang pila pa ka mga bagay.
***
By the way, may pagtudlo na gali sang formal education sa Hiligaynon, ang Queen of Ilonggo Dialects, sa aton mga pumuluyo. Sugod pa gali sadtong 2012. Gintudlo ini sa mga eskwelahan, publiko kag pribado, sa mga kabataan sang mga Hiligaynon-speaking region, katulad sang Western Visayas.
Bag-o pa sini (2012), gintukod na ang Sumakwelan Iloilo, Inc. sadtong 1948. Ang Sumakwelan Iloilo talapuanan ini sang mga manunulat nga Ilonggo nga gintukod ni Atty. Ramon Muzones.
Isa ka plano sini amo ang magbulig hanas sa mga manunulat, labi na gid sang mga bag-o, agud mapatuman ang “good Hiligaynon writing” at least sa mga myembro sini paagi sa pa-contest kag iban pa nga pagtungkad sang kinaadman sa pagsulat.
Amo gani seguro nga nakapatubas kita sang mga Hiligaynon scholars katulad nanday Santiago Alv. Mulato kag Leoncio P. Deriada nga nagbulig naman sa pagpatuman sang “good Hiligaynon writing” sa iban pa nga mga manunulat sa Hiligaynon.
Natukod ang Sumakwelan Iloilo mga onse ka tuig pagkatapos nga napatuman ang pagtudlo sang aton National Language sa pungsod. Ginpatuman ini ni anay President Manuel Quezon sa iya Executive Order No, 134, s. of 1937, nga nag-aprubar kag nag-proklamar sang National Language base mayormante sa Tagalog.
***
Luyag ta na ipahibalo diri kag ipaathag kon diin naghalin ang tinaga nga Hiligaynon.
Historical evidence halin sa obserbasyon sang mga early Spanish explorers nagasiling nga sugod nabatian kag nakilala nila ining lenggwahe halin sa mga pumuluyo nga nagapuyo malapit sa “de la playa”, ukon Ilawod (downstream), sa bahin sang Antique kag Iloilo.
Yligueynes kon tawgon ining mga pumuluyo sang Spanish explorer nga si Miguel de Loarca.
Hiligueyna gani kon tawgon na sang mga Katsila ining ila lenggwahe, sunu man sa sinulatan ni Fray Alfonso Mentrida.
Nangin mas popular ugaling ini sa Hispanic contraction nga Hiligaynon sa padayon nga pag-adopt sini sang mga Karay-a ukon Kinaray-a (highlander) upod sa paggamit man sini sang mga pamilya halin sa Iloilo kag Negros.
Ang paggamit sang Kinaray-a nagatumod indi lang sa lenggwahe kundi sa ethnic group man nga nagapabilin sa pagpuyo sa Iraya (highland/upstream) nga sakop sang Antique kag Iloilo. Sa karon, ang Antique na lang ang Kinaray-a Country sa Western Visayas.
Ang tinaga nga Hiligaynon halin sa root word ilig (“to go downstream”), nga naga-refer sa naga-ilig nga suba sa Iloilo kon diin nagapalutaw diri ang mga pumuluyo sang mga kawayan agud ganuyon pa-ubos kag ibaligya dira bilang building materials.
Sa karon, may pinasahe gani nga pagkilala sa Hiligaynon, kag ina bilang lenggwahe nga “malambing” (gentle and slow to anger).
***
Sa problema naton kon paano magsulat sang “good (educated) Hiligaynon writing”, labi na gid sa ispeling santu sa pagmitlang sa Hiligaynon, idugang naton diri ang indi pareho nga paggamit sini sang mga Ilonggo sa ila nagalain-lain nga mga lugar.
Sunu sa mga dialectologists, may yara diri nga Standard Hiligaynon, nga gamit sa probinsya sang Iloilo, kag Urban Hiligaynon nga ginagamit sang taga-Metro Iloilo.
Ang Standard Hiligaynon may tradisyonal kag masangkad nga bokabularyo (vocabulary), samtang ang Urban Hiligaynon may mas simplified ukon modern nga bokabularyo. (May kasugpon)/PN
