FINALLY, nahibal-an gid man naton kon ano ang husto nga pag-ispeling sang mga tinaga sa Hiligaynon sa idalom sang Rule of Thumb: “Kung ano’ng bigkas, siyang baybay” (Spelled as pronounced).
Natigayon naton ini sa bulig sang mga sinulatan sang mga “excellent writers” sa Hiligaynon labi na gid sang mga tumandok sang Iloilo kag Bacolod, sa experto nga pag-edit sang Hiligaynon scholar nga si John Iremil Teodoro, sa diksyonaryo sang mga tinaga nga kuha sa pagpakigsugilanon sa mga Hiligaynon folks, sa online tutoring, kag iban pa nga masaligan nga sources.
In fact, indi lang ang husto nga pag-ispeling sang mga tinaga sa Hiligaynon kundi sa pagmitlang (pronounce), pagbasa (read) kag pagsulat (write) man sini, nga importante sa gahandom man sa pagsulat sing talunsay sa Hiligaynon sa aton lokal nga mga pahayagan.
Kag ina tungod man sa handom nga maupdan naton ang aton gobyerno agud mapahapos pa gid ang ihibalo naton sa English, ang lingua franca sa kalibutan, nga kinahanglan sag aton pungsod sa pang-kalibutanon nga relasyon kag mapaugwad man ang aton pangabuhi kon diin man naton makita ini sa iban nga bahin sang kalibutan.
Tungod man gani sini nga ginbuksan sang aton gobyerno ang pagtudlo sang mga mother tongue sang mga rehiyon, lakip na ang Hiligaynon, sadtong 2012 sa pagsugod pa lang sulod sa eskwelahan sang mga kabataan.
***
Tungod sa sining masanyog na nga ihibalo sa Hiligaynon, nangin mas maathag (precise) man ang aton pagkilala sang mga letra kag mga tinaga nga mahuman naton halin sa nadak-an nga Alpabetong Abakada sang aton mga ginikanan.
Nadugangan pa ining aton kinaalam sa Hiligaynon dala sang dugang nga walo (8) ka alphabet letters halin sa English kag Spanish sa aton karon Makabagong Alpabetong Pilipino (MAP).
As a result, however, kinahanglan na naton mag-take exception sa pag-apply sang Rule of Thumb kon luyag naton gamiton ang English kag Spanish words sa ila kinaiya nga forma nga indi kinahanglan gamiton ang aton tumandok nga bersyon tungod dala na naton ang ila alphabet letters sa MAP.
Bangod ini sang pagmitlang kag pagsulat sang mga tinaga English kag Spanish nga indi magtugma sa sinang Rule of Thumb tungod man sa paggamit nila, among others, sang “double letters” katulad sang “better” kag “guerra”, kag labi na gid sang presensya sang mga “silent” letters sa mga tinaga.
Ejempo lang ang H sa Spanish nga “always silent” luas lang kon upod sini ang C, katulad sang “hasta” (until) nga ang pagmitlang sini amo lang ang “asta”, kag “mucho” (a lot) nga ang ch may sound katulad sa “cheek”.
Silent man ang U kon upod ang Q katulad sang “porque”, ukon sa tunga ini sang G kag E katulad sang “guerra” (war), ukon sa tunga sang tinaga katulad sang “ahora” (now).
Mas daku ugaling ang problema naton sa pagsulat sang English words tungod sa sobra ka damu nga mga silent letters sa pagmitlang pa lang sang mga tinaga.
In fact, halos tanan sini, halin A-Z gid, nga bisan ang mga nagatuon pa lang kag bisan ang native speakers mismo sa English pwede magsala kon paano ang pagmitlang kag pagsulat sang English words.
Pinaka-popular gid ang letter E, nga indi mo mabatian sa pagmitlang, por ejempo, sang “cake” kag “muscle”. Subong man ang K sa “knee”; H kon sunod ini sa W katulad sang “what”; L kon sa likod sini ang vowel, katulad sang “would”;
Subong man ang A sa “physically”; B kon sa unahan sang M katulad sang “bomb”; C sa “ascent”; D sa “badge”; I sa “business”; N sa “hymn”; P sa “coup”; S sa “Island’; T sa “apostle”; U sa “guard”; kag W sa “answer”.
Well, indi gid man ini problema sa mga Filipino nga may mataas nga tinun-an nga hanas sa paghambal kag pagsulat sa English.
Sa pagsulat sang mga kabataan sa eskwelahan sa English words, sunu sa isa ka online tutor, pwede matun-an ini sing mahapos paagi, for example, sa “matching” sang mga tinaga sa pictures kag figures kag guided nga pagbasa sang English words sa kinaiya nila nga spelling.
Kon parti sa kon makahambal kita katulad gid sang mga English speaking folks, okey lang sa aton seguro nga mabatian kita sa English sa aton tumandok nga tonog, nga luyag tawgon sang mga pangayaw nga “Filipino English”. Kon indi kita magsala, may yara man gani nga “British English” nga liwan gid kaayo sa “American English” nga aton ginagamit diri sa pungsod.
***
Mahingapos kita halin diri sa sunod nga edisyon sang aton kolum sa pagkilala kag paghatag dungog sa mas kilala nga mga manunulat naton sa Hiligaynon./PN
