[av_one_full first min_height=” vertical_alignment=” space=” custom_margin=” margin=’0px’ padding=’0px’ border=” border_color=” radius=’0px’ background_color=” src=” background_position=’top left’ background_repeat=’no-repeat’ animation=”]
[av_heading heading=’LABAY MAN AKON ‘ tag=’h3′ style=’blockquote modern-quote’ size=” subheading_active=’subheading_below’ subheading_size=’15’ padding=’10’ color=” custom_font=”]
BY RUNJI ROCIO JAMOLO
[/av_heading]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
Manunudlo
MANUNUDLO. Ini ang Hiligaynon nga tinaga para sa “teacher.”
Sa Español, maestra ang tawag sa iya kon babaye. Maestro naman kon sya lalaki. Apang bisan “Spanish term” ang maestro o maestra, bahin na sang bokabularyo sang mga Hiligaynon speaking nga mga Ilonggo.
Ang “teacher” nga tawag sa iya sa English, kasubong man sa Hiligaynon nga “manunudlo”, wala nagatumod sang gender bangud ang efficiency sa pagtudlo wala nagakilala sang gender orientation sang isa ka tawo – babaye man siya, lalaki o LGBT (lesbian, gay, bisexual and transgender).
***
Sa mga nanuhaytuhay nga kahigayunan, naga-agi kita tudlo. Indi lang ugaling pormal kasubong sang mga gina-employ sang mga eskuelahan katulad sang mga tawo nga ang pagtudlo ila profession.
Kasubong abi sang isa ka iloy nga ginakabig naton nga aton una nga titser. Kon nga-a mayo magluto ang iban sa aton ini segurado sang malawig nga “apprenticeship” naton sa kusina. Kon paano himbisan kag tinluan ang isda. Kon paano hiwaon ang karne. Kon ano lang ang hustuhan nga templa. Antes gani sini, kon paano ipa-igu-iguon ang kuarta sa bulsa para mabakal ang tanan nga sangkap. Budgeting ang tawag sini.
***
“Learning within the context of living.” May mga skills ang aton mga ginhikanan nga indi hungod sa boot, aton nakuha. Ina bala ang pagpamanday. Ang isa ka bata makahibalo sang basic carpentry sa iya amay nga panday sa masami nila nga pag-updanay. Sa dalayon nga pagsugo-sugo sang amay sa iya bata, bisan lang sa mga pagpadaho sang lansang, martilyo, tigib o maso ukon ano man dira, ang anak makahibalo sang kinatuhay sang isa sa isa.
Bisan sa lansang lang, ansyano ang bata sang panday sa mga sahi sang lansang nga indi naman sarang mahibal-an sang isa ka bata sa nga liwan naman ang trabaho sang iya amay. Ordinaryo nga lansang o “concrete nails” kay ina ang gamit sang iya amay nga “familiar” na sa iya.
Ina man ang rason nga may mga bata nga laban-laban nga sunod sa pangabuhian o profession sang iya ginhikanan kasubong sang sa patag sang medisina, abogasiya, engineering, panguma kag iban pa.
***
Dako ang aton paghangad sa aton mga ginhikanan, ano pa ginasunod naton ang ila inagihan.
May bata nga nagsiling, “puede bala, Tay, indi na lang ako magsunod sa imo sa pagpanguma sa akon pagdako?”
“Nga-a, anak? Halangdon man ang trabaho nga pagpanguma kasubong kon enhinyero o accountant ka.”
“Amo man gani, Tay. Galing nabaligya mo na ang karabaw ta.”
“Ay, abaw, anak, ginprenda ko ang aton nga karabaw para matayunan ang galastuhon sa edukasyon sang imo libayon sa didto sa syudad.”
(Pahanumdum sa mga eskolar sang ila mga ginhikanan, bisan ang inyo Parents Foundation ginakawad-an man pundo para sa inyo scholarship. Ang ila kuarta sa bulsa indi unlimited.)
***
Indi kaangay sa aton pungsudnon nga baganihan nga si Jose Rizal nga iya iloy nga si Teodora Alonzo ang nagtudlo sa iya sa pagbasa kag pagsulat, ang akon Grade 1 teacher ang nagtudlo sa akon sa pagbasa kag pagsulat kay ina bahin sang curriculum sang aton Philippine education.
Hiligaynon sadto ang medium of instruction sa elementary gani sang una nga halintang sa elementary ko natun-an ang ABaKaDa. Suno sa iya, ang Hiligaynon ginahambal suno sa pagsulat sini – a, e, i , o, u. Ba-be-bi-bo-bu. Ka-ke-ki-ko-ku…
Ang “e” mahumok. Ang i” matig-a. Kasubong man ang kinatuhay sang “o” nga mahumok sang sa “u” nga ginakabig matig-a.
Sa masami, sulit-sulit lang sang mga syllable ang mga tinaga katulad sang aba, uba, baba, bebe, baka, lalaki, bata ukon kombinasyon sang mga katinig kag patinig.
Sa karon, mother tongue ang ginagamit sa pagtudlo sa una nga halintang sa elementary. Ang mother tongue bale ang una nga language kag ginapatihan nga mas mahapos ang pagtudlo o pagtuon sa una nga learning years sa elementary kon ini ang gamiton.
***
Indi mahapos mangin teacher. Indi magkubos sa apat ka tuig ang ihinuyang sang isa sa kolehiyo para matapos ang bacalaureat degree sa education. Antes sina indi masaysay nga sakripisyo malampuwasan lang ang oral kag written examinations. May PowerPoint presentations nga pagahandaon. May practice teaching pa nga atubangon magluwas pa sa thesis nga aregluhon.
Pagkatapos nga maka-graduate, may handaan pa nga licensure examination, ang Licensure Examination for Teachers (LET).
***
Kon lisensyado na, dapat nga mapasaran sang isa ka teacher applicant ang mga ginapangayo nga kwalipikasyon. Kinahanglan nga maghanda sang maayo nga teaching demonstration plan. Dapat proficient sa communication kag iban pa.
Madamo gihapon ang nagahandum sa pagsulod sa public school system bangud sang security of tenure kag para makasulod dako nga konsiderasyon ang education – academic preparation sa kolehiyo, LET result kag practice teaching experience.
Ang public school teacher sa karon may bulanan nga sueldo nga P19,077 kon yara sa Salary Grade 11.
Ginatun-an nga pasakaon sa SG 19 nga may P36,407 ang bulan sa Senate Bill ni Senador Juan Edgardo “Sonny” Angara sang 17th Congress.
***
Suno sa data nga ginapakita sang National Statistical Coordination Board (NSCB) sang 2013, ang public school teachers sa Estados Unidos sang America nagaganar sang pito tubtub walo kapilo sang sa kadam-an nga mga manunudlo diri sa Pilipinas.
Bangud sini, madamo nga mga manunudlo ang nagatumod sang ila panan-aw sa pagtrbaho o pagtudlo sa America.
Sandig sa data sang Philippine Overseas Employment Administration (POEA), ang nagapanguna nga destinasyon sang mga teachers nga naggwa sa pungsod amo ang America, sunod ang sa Saudia Arabia, Bahrain, United Arab Emirates kag China.
Gani ginahimulatan karon nga mapataasan ang ila sueldo kay tuman ka kulang ang ila kita para sa pagtustos sang nagadako nga kinahanglanon sang isa ka pamilya diri sa Pilipinas.
***
Damo ang sahi sang manunudlo. May yara nga maluyag nga pawakalon ang estudyante sa klase. May yara man nga gusto niya maghipus lang kag magpamati sa iya ang estudyante. May yara man nga maluyag nga magpungko lang kag magpamensar ang estudyante.
Ang indi manami nga sahi ina’ng luyag nya magpaukoy lang sa higad ang estudanyte, bahala ka na kon mamensar ka man o indi.
***
Ginakampanya sang Department of Education (DepEd) ang “Say Thank You to our Teachers.” Nagsugod pa ini sang Septiembre 5 kag magalawig sa Obtobre 5 nga amo manan ang pagsaulog sang World Teachers Day.
Gani sa panghangkat kon bala kabisado pa ang ngalan sang mga class advisers, gintinguhaan ko man sila nga dumdumon. Ang akon mga class advisers sa Iloilo Central Elementary School amo sanday Ginang Inocencia Solis (Grade 1); Gining Landizabal (Grade 2); Gining Estefania Pineda (Grade 3); Ginoong Ludovico Roncesvalles (Grade 4); Gining Lydia Jamero (Grade 5); Ginang Robles (Grade 6).
Sa Iloilo High School, ang akon mga class advisers amo sanday Mrs. Isiderio (first year); Mrs. Sampaguita Guillergan (second year); Mrs. Lilia Trasporto (third year) kag Mrs. Elizabeth Castillon (fourth year.)
Sa St. Paul College of Iloilo ang akon mga propesor amo sanday Dr. Rosario Asong, anhing Vicente Molejona, Antonio Tantioco, Azucena Chuchi Pestano, Rolando Agnas, Allen del Carmen kag iban pa.
Bisan indi man mataas ang akon mga grado sa iban sa ila, akon sila ginapasalamatan sa ila paggabay kag sa ila pagserbe inspirasyon sa akon karon propesyon bilang journalist.
***
Nadumduman ko sadto ang akon Grade 5 class adviser kag English teacher nga si Miss Lydia Jamero. Siling nya, indi tanan nga tawo dapat doctor, enhinyero o abogado. Ang iban sa aton kinahanglan magpanguma o magnegosyo. Ang iban kinahanglan maghimo sang pagkaon nga baklon sang iban.
Ang amon pagbayluhanay sadto sang ideya sa hulut klasehan nagikan sa poem nga “Be the Best of Whatever You Are.”
Bahin sang binalaybay nagasiling nga kon indi ka puede mangin highway, puede ka mangin banas o trail. Kon indi ka mangin adlaw (sun), sarang ka man mangin bitoon (star). Indi sa kadakuon nasandig ang kadalag-an o kalutusan. Himulatan mo nga mangin labing maayo kon ano ka man./PN
[/av_textblock]
[/av_one_full]
