[av_one_full first min_height=” vertical_alignment=” space=” custom_margin=” margin=’0px’ padding=’0px’ border=” border_color=” radius=’0px’ background_color=” src=” background_position=’top left’ background_repeat=’no-repeat’ animation=”]
[av_heading heading=’LABAY MAN AKON | Balantang’ tag=’h3′ style=’blockquote modern-quote’ size=” subheading_active=’subheading_below’ subheading_size=’15’ padding=’10’ color=” custom_font=”]
BY RUNJI JAMOLO
[/av_heading]
[av_textblock size=” font_color=’custom’ color=”]
Monday, March 20, 2017
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
Nadumduman ko nga sadtong hobin pa ako, may sunlog sa mga tawo nga pungguron.
“P’re, diin ka nag-agi sa Balantang?”
Balantang sa Jaro (sa Iloilo City) ang lugar nga ginatumod sang sugilanon.
Namangkot ako sa mga tigulang kon ngaa ina ang sunlog nila sa tawo nga damo buhobuho ang nawong nga daw subong bala nga craters sang moon.
“Sang nagsulputanay monggo sa Balantang, wala ka nakakuob?”
(Kasubong bala nga daw sa wala nakapanginlaman ang isa kag siya gid ang naigo sang puntariya nga daw sa kailo siya nga biktima.)
Sadtong panahon sang “guerra”, ang Balantang sa distrito sang Jaro nangin patag awayan (battle field) sang mga guerilyero kontra sa puersa sang mga Hapon.
Sadtong Japanese occupation sa Pilipinas, malapad nga wayang (open field) ang Balantang sa Jaro. Indi kasubong karon nga dalagko nga buildings kag residential area ang nahamtang diri. Suno pa gani sa mga tigulang, ang Lizares mansion (nga karon Angelicum School na) amo lang ang isahanaon nga makita nga mataas nga structure gikan sa Leganes, Iloilo.
Ang Balantang sa Jaro amo ang sadto isahanon nga dalan halin sa Norte pasulod sa syudad sang Iloilo. Saksi ini sa maduguon nga engkuentro sa kasaysayan bangud diri natabo ang exchange of gunfire sa tunga sang mga katapo sang Free Panay Guerilla Forces sang 6th Military District kontra sa puersa sang Hapones. Madamo nga Ilonggong hangaway ang nabiktima. Ang iban sa ila napilasan. Apang mas madamo pa gid nga mga Hapon ang nagkalapapan. (The enemy has been slain, kon sa League of Legends pa.)
Throwback. Ang Asian History nagasiling nga ang tuig 1940s amo ang pagpatuman sang Co-conspiracy Sphere plan sang mga Hapon nga ang tuyo amo ang pagsakop sang mga nasyon sa Asya, lakip na ang Pilipinas. Ginpatuman nila ang ila handum kag ang labing makahalanusbo nga hitabo amo yadtong Fall of Bataan sang Abril 9, 1942 makaligad sang malayo kag mainit nga transfer sang mga bihag nga mga Filipino kag Americcan soldiers sa nagatagiti nga silak sang adlaw. Ginabanta 75, 000 ka soldado ang ginpamartsa agud sayluhon halin sa Capas, Tarlac pakadto sa Bataan. Sixty-five-mile march nga wala tubi kag wala sing pagkaon. Ang iban sa ila naglukdo sang ila mga napukan nga kaupod.
Ginbaton sang America ang kalutusan kag ginmando nga ang tanan nga puersa sang United States Army Forces of the Far East (USAFFE) mag-utat na sa pagkontra sa mga Hapon.
Imbes magsunod sa mando, si Col. Macario Peralta Jr. nga nagpamuno sang 6th Military District nagpakamaayo sang paghimo sang underground military movement nga gintawag “Free Panay Guerilla.” Palipod nila ginpasad ang communication network kag ginpamunuan ang hublag kontra sa mga Hapon. (Sang naka-establish sang contact kay Gen. Douglas Mac Arthur, ini ang palaagyan sang pagbalik sang Heneral sa baybayon sang Pilipinas.)
Indi masaysay nga mga pagpamintas ang ginhimo sang mga soldadong Hapones. Pagpanglugos sang mga dalaga. Paghimo sa ila nga mga comfort women o palautwasan sang hilawasnon nga kinahanglanon sang mga soldadong Hapones. Pagpamugot sang mga ulo sang mga guerilyero. Massacre sang mga pumuluyo. Pag-itsa sang mga lapsag sa ibabaw dayon sal-on sang mga bayoneta. Makasiligni nga mga buhat, mga mapintas nga memory nga luyag tapnaon sang mga guerilyero.
May mga civilian volunteers from all waks of life – mga abogado, mga doctor, nurses, mga manunudlo, mga mangunguma, mga mangingisda kag mga estudyante – nga nag-upod sa underground resistance movement agud pamatukan ang kapintas sang mga Hapon sa ngalan sang pagpalangga sa kaugalingon nga pungsod, kahilwayan kag demokrasya.
Sang nagligad nga Sabado, ginsaulog ang ikapito ka pulo’g duha (72) ka tuig nga anibersaryo sang Victory Day of Panay and Romblon (sulod na dira ang Guimaras nga sadto kabahin sang Iloilo).
Liwat gindumdum ang mga napukan nga mga guerilyero mismo sa karon Balantang Memorial Cemetery National Shrine.
Ang National Shrine sa Iloilo City amo ang isahanon nga military cemetery nga ginpahamtang sa gua sang Metro Manila sa pagkilala sang makabaganihan nga paghimakas sang guerilla forces sa idalum ni Col. Macario Peralta Jr.
Suno sa napagkit sa lapida sa shrine, ang bloodiest battle of Balantang natabo sadtong mga inadlaw sang Pebrero 6 tubtub Marso 20, 1945 nga naghatag palaagyan sang liberation sang Iloilo City sang Marso 20, 1945. Apang ginapuis sang iban nga mga historian kag mismo sang mga beterano nga nagsulod na lang sa syudad ang puersang Amerikanhon nga na-clear na sang Free Panay Guerilla Forces ang bilog nga Iloilo antes sila magtapak sa baybayon sang Iloilo.
Wala ko natun-an sadto sa amon history class ini nga bahin sang aton maragtas. Nahibaluan ko ini sa mga pagsaysay sang mga war veterans sang sila sadto buhi pa. Mapalaron ako nga nakahisayud sini kag nakaestorya sa iban sa ila. May libro sina gani si anay Iloilo Schools Supt. Norberto Baylen (basaha nyo bala sa librarya.)
Pila na lang sa ila karon ang nabilin…kag mga tigulang na gid sila. Buaw na ang mga mata, mahina na ang mga palamatian apang silabo gihapon ang balatyagon kon wartime ang sugilanon. Kontani ini mangin bahin sa pagsaysay sa mga history classes para sa appreciation sang mga millenials naton.
Gikan sa 23,000 ka hobin (young) nga mga lalaki nga nalista kag nag-away sa mga Hapon, mas o menos duha ka gatos na man lang sila ang nabilin buhi subong. Ginpadunggan ang pila sa ila nga buhi pa – ang labing bataon nagaedad na sang 94 ka tuig kag ang labing tigulang 106 years old na nga sakay sa ila mga wheelchairs – tulod sang ila mga himata nga nagporma bilang mga anak sang veteran – mga bugalon nga “son of a vet.”
Ang mga anak sang mga beterano nga mga katapo sang Sons and Daughters Association Incorporated (SDAI) nagapaninguha sa pagpadayon nga mapabilin nga buhi ang makabaganihan nga buhat sadto sang mga beterano nga mahapos malimtan kon indi na pagdumdumon. Hiyas ini nga dapat amligan sang kabataan para ipabugal ang spirit of love of one’s country. Kita nga mga hilway na nga mga Filipino dapat nga magbantay kontra sa pamahug sang paglusob kag pag-occupy sang foreign forces.
Nagalibot karon ang signature campaign nga buhion kag ibalik ang Reserve Officers Training Course (ROTC) para mahatagan sang nagakaigo nga paghanas ang aton kabataan sa pagdampig kag pagbantay kontra sa puersa nga makakuha sang aton kahilwayan./PN
[/av_textblock]
[/av_one_full]
