[av_one_full first min_height=” vertical_alignment=” space=” custom_margin=” margin=’0px’ padding=’0px’ border=” border_color=” radius=’0px’ background_color=” src=” background_position=’top left’ background_repeat=’no-repeat’ animation=”]
[av_heading heading=’ LABAY MAN AKON | Iloy’ tag=’h3′ style=’blockquote modern-quote’ size=” subheading_active=’subheading_below’ subheading_size=’15’ padding=’10’ color=” custom_font=”]
BY RUNJI JAMOLO
[/av_heading]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
Monday, May 15, 2017
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
BULAHAN ang mga iloy. Sa ila mga taguangkan kita ginlubong (implant). Siyam ka bulan ang ila pagbusong sa aton antes kita ginbun-ag.
Apang indi tanan nga iloy nagmabdus kag nagbun-ag sa aton. Bisan indi sila ang aton biological mother, dalayawon gihapon ang ila kasingkasing nga nagpamat-ud kag nagbatiti sa aton nga ila mga anak.
Gani karon nga adlaw sang Mother’s Day (ay, isa ka adlaw na gale nga nakalampuwas), indi naton ini pagpalipason sa pagpalab-ot sang aton nga pagpasalamat.
Paano man naton sila tawgon – Nanay, Mama, Mommy, Momcy, Mamang, Nanang, Ina o Inang – ang aton nga pagsaludo sa ila nga pagkailoy.
***
Si Roweena (indi niya matuod nga ngalan) halus isa ka bulan ang iya pagbantay sa iya bag-o nabun-ag nga lapsag sa isa ka ward sang government hospital. Masobra duha ka semana pa lang ang iya ikaduha nga bata, na-confine naman ang iya lapsag sa pneumonia. Bisan ikaduha na niya nga bata ini, daw indi pa niya na-perfect ang pagbantay ukon paghatag sang proper care sa bata.
Kinse (15) anyos pa lang siya sang nagbusong siya. Bag-o lang siya magsukat diez y seiz (16) anyos sang nagbun-ag siya sa iya subang. Napilitan siya nga magpangatubang sang responsabilidad sang isa ka iloy. Haluson makatulog kon gab-i sang bantay sa nagahibi nga anak.
Wala pa gani magsukat sang isa ka tuig ang iya subang, nagbusong naman siya sang iya ikaduha. Sa edad nga diez y siete (17) anyos duha na ang iya anak.
Wala pa siya mag-diez y otcho (18) anyos ginahakus na niya ang katungdanan sang isa ka iloy…lakip sa iban – ang pagpanglaba, paninlo sa ila balay, pagpaninda, pagluto sang pagkaon, paghugas sang pinggan, paghimus sang hiligdaan kag pagseguro nga protektado ang duha ka bata samtang mahamuok ang ila katulugon.
Siya ang pila sa linibo ka teenage mothers sa pungsod nga nagadamo ang numero tagsa sa ka tuig
***
Sa luwas sang pungsod nagatrabaho si Gina bilang isa ka overseas Filipino worker. Madamo na nga masadya kag masubo nga estrorya ang iya nabatian apang gintukos ang pagpabilin nga OFW sa isa ka hostile nga environment bangud kinahanglanon para sa nagadako nga financial need sang ila pamilya.
Maayo na lang kay may Facebook kag Messenger. Mas mahapos na gawa ang komunikasyon sa iya pamilya. Regular na ang pangamustahanay paagi sa chat, video chat kag Facebook live.
Apang bisan sina indi niya gihapon malikawan nga masubuan bangud lain gid man kontani nga iya madapulay ang iya mga bata tagsa ka adlaw. Makatugda man lang sa ila mga assignment sa eskuelahan. Makaupod pili sang ila mga suluksukon sa JS Prom.
Nagahimulat man nga makabulig sa iya ang iya bana sa finances sang pamlya sa matag-adlaw nga pagpamasada. Ang iban nga katungdanan o ulobrahon sa sulod sang puluy-an ginahimo man sang mga magulang nga bata.
Nagalaum siya nga madali na lang kag makapauli sya agud makatuwang naman sa ila pagpangita sang kinawala ang ila subang.
Gani sa karon, sakripisyo pa gid anay dugang si nanay.
***
Si Ma’am Nelly, beinte cuatro (24) ka tuig na nga iloy sa iya mentally-impaired daughter.
Ang mga mahinushagon nga mentalidad sang iban nagapabudlay sang ila pagpangabuhi bilang mag-iloy.
Apat ang bata nila nga mag-asawa apang si Delly (nga ikaduha) ang labi niya nga ginahatagan sang attention bangud sang iya espesyal nga kinahanglanon. May isa gid ka kabulig nga ginpain para kay Delly para masunod sa iya. Apang may mga kahigayunan nga mawad-an siya sang kabulig gani mapilitan si Ma’am Nelly sa pagdala kay Delly sa iya trabaho bangud sang special needs sini.
Mahinay ang iya learning adaptability apang bangud maestra si Ma’am Nelly, nagapati siya nga bisan inanay lang, mabuligan niya tudluan kag magabayan ang special needs sang iya mentally-impaired nga bata.
***
Si Carla, isa ka person with disability apang ang iya kasablagan physical wala nakaupang sa iya katungdanan bilang iloy. Limitado man ang iya hulag, mapangalagaran gihapon niya ang iya bata bisan nga sa masami nga “waking hours” nya nabangut (tied) siya sa wheel chair.
Nagakanugon sya sang kahigayunan nga madul-ong o masugat ang iya bata sa eskuelahan apang mahapos naman nga nahangpan sang iya bata ang kasablagan.
Bisan indi nya malagaw-lagaw ang iya bata sa parke o sinehan, nagakalipay siya nga ang ina nga katungdanan ginabuligan man sang iya mga utod.
Ang iya bata nga napulo na ka tuig karon ang edad amo na ang nagaserbe katuwang niya, kapin pa kon may mga pagkabutang nga kuhaon sa ikaduha nga panalgan sang ila puluy-an.
***
Si Weena isa ka sadto ka kilala nga student leader sa ila campus. Sa final year niya sa kolehiyo nakilala kag nangin kahagugma niya si Roy. Sang sila manugtapos na sa kolehiyo, nagbusong siya. Ginplano nila nga magpakasal pagkatapos sang ila graduation.
Pila ka bulan makaligad sang ila college graduation, napatay sa isa ka aksidente sa motorsiklo ang iya kahagugma nga amay sang iya ginadala nga bata.
Indi siya kasado sa kon kay sin-o kag ginpamat-ud na lang nga padakuon sing isahanon ang ila anak ni Roy.
Napadako man niya sang husto ang ila bata ni Roy kag ginpaeskuela sa isa ka learning institution nga nagakilala sang peculiarity sang ila situation.
Apang indi tanan may kasubong nga pamensaron o panimuot sang sa iban bangud ang bata masami na-subject sang pag-bully sang iban.
Suno kay Weena, napanghandaan na niya ang posibilidad nga pakamalauton sya apang ang wala nya napanginlamanan amo nga ang iya bata mangin subject sang pag-ridicule.
Napakitid ang ila palibot bangud sang mahinusgahon nga mga kaingud…nga kon indi ka pareho sang ila perfecto nga pamilya, sa mga tinaga sang isa ka senador, ang imo pagkailoy pareho sang sa “na-ano lang”.
***
Paano naman iya ang mga “substitute mom?” Indi ikaw ang biological mother pero “buong puso” nga gin-alagaran ang bata nga daw sa kasubong nga sa imo nagikan.
Gin-atipan, ginpabayuan, ginhatagan puluy-an, ginpaeskuela kag gingabayan.
Ginpalangga nga daw sa imo man kaugalingon. Ginhatagan sang ngalan. Kon ang taglawas nga si Elvie generous sa pagpalangga sa iya adopted child ngaa may iban nga hilabtero o hilabtera sa pangabuhi sang iban?
Ang pagkailoy wala nasandig sa kon bala ginbun-ag ang bata. Ang pagkailoy nagalakip man sa yadtong bug-os tagipusoon nga pagbatiti sa bata.
Panahon na ayhan na bag-uhon o i-redefine ang kahulugan sang motherhood? Sang pamilya?
Basi panahon na gid man nga tadlungon ang sayup nga orientation bahin sa babaye, pagka-iloy o pamilya.
Basi gid man. (runjirjamolo@gmail.com/PN)
[/av_textblock]
[/av_one_full]
