NAGAHINGAPOS na ang tuig. Madamo na kita sang napaminsar nga mahimo makapasaku sa aton nga pagginawi, ilabi na nga madamo sang okasyon ang natalana nga hiwaton.
Nagapasulod kita sa panahon nga madamo sang kalan-on tungod sa madamo nga Christmas party, reunion, kag iban pa nga pagtililipon nga matabu nga aton pagabuylugan. Indi malikawan ang pagkaon sang mantikaon, matam-is, kag maalat, kag pag-inom sang makahulubog nga ilimnon, magluwas pa nga ang iban nagapatay-sindi pa sang sigarilyo.
Kinahanglan nga maghalong kita kag hagan-haganon ang mga ginakaon kag gina-inom agud nga indi magtukal ang balatian nga nagapahimunong.
Ginapaminsar sang mga lamharon kon paano mangin malipayon, nagawaswas sa kada may okasyon, todo ang inom kag kaon, wala sang may makasapar sang ila bisyo.
Apang ang mga nagahinunod sa sini nga kalibutan mas nagapaminsar kon paano maglawig ang ila kabuhi. Nagahagan-hagan kag halos wala na nagapatentar sa manamit nga mga pagkaon kag ilimnon, nagatim-id kag nagatilaw na lamang apang wala na nagawaswas sang pagkonsumo sini tungod naga-ulikid na sa kahimtangan sang ila lawas.
Angay nga talupangdon naton kon ano ang mga nagapanguna nga balatian sa Western Visayas sadtong 2019 base sa ginbalhag sang Statista Research Department sadtong Septiembre 8, 2022.
Suno sa ila pagtuon, sadtong 2019, ang nagapanguna nga balatian sa Western Visayas amo ang acute respiratory infection nga ginabanta kapin sa 33 650 ka kaso.
Nakadapat lamang nga likawan naton ang polusyon gikan sa tambutso sang salakyan, aso sang sigarilyo, kag iban pa nga maahaklu nga makatuga sang indi maayo sa aton baga kag sa paghaklu sang hangin.
Pasalamatan naton nga hugot nga ginapatuman ang kasuguan nga nagadumili sa pagpanigarilyo sa matawo nga lugar tungod sa malain nga epekto sang aso sang sigarilyo sa aton lawas.
Nagasunod diri sa mga nagapanguna nga kabangdanan sang kamatayon sa rehiyon amo ang hypertension nga may 28,440 ka kaso. Gani hagan-haganon man ang pagkaon nga manamit apang makatuga sang pagkuriit kag halit.
Nagasunod diri ang kagat sang sapat nga may 17,820 ka kaso. Halungan man naton ang kasapatan ukon ang ido, kuring kag iban pa nga indi kita makagat kag kon disgrasya nga makagat dapat matatap gilayon sang doktor kag mabutangan sang bulong.
Ikaapat ang pneumonia nga may 14,690 ka kaso; ang urinary tract infection nga may 11,060 ka kaso; tanan nga sahi sang Tubercolusis nga may 7,330 ka kaso; bronchitis nga may 6,780 ka kaso; acute lower respiratory tract infection nga may 5,560 ka kaso; skin disease nga may 5,530 ka kaso kag influenza nga may 2,560 ka kaso.
Kon may ihibalo kita sa sini nga mga balatian kag kadamuon sang kaso, posible makatuga ini sang pagtagam para sa aton, kag makadulog kita, magpaminsar nga dapat naton ulikdan ang aton ikaayong-lawas.
Indi kita magkahadlok sa pagtukib kon ano nga balatian may yara sa aton lawas. Dapat nga magpakonsulta sa doktor agud nga mahatagan sang igtalupangod gilayon. Mas temprano nga pagtukib, mas mahapos nga tatapon kag bulngon. Mabudlay nga maglala kag ulihi na ang tanan.
Ginatalakay naton ini tungod nagapasulod kita sa panahon nga dagaya ang pagkaon kag ilimnon tungod sa okasyon. Kon kaisa, indi kita makapaiway tungod nga nagapakumplaser kita sa nagahagad sa aton sa ila okasyon.
Apang sa karon nga hugada, dapat mas mangin marot kita sa mga ginasulod naton sa aton baba. Bisan nga bataon ka pa, apang ang balatian wala sang may ginapili nga edad. Ang paghalong makabulig gid agud nga mapaiway kita sa balatian.
Madamo sang doktor kag madamo man sang bulong apang indi na mabalik ang maayo nga kahimtangan sang lawas kon ginaatake na sang balatian. Ang bulong makapugong ukon makapahagan-hagan lamang, ang balatian magapatahaw apang may posibilidad nga liwat nga magtuhaw.
Ang lyabe yara sa aton pagsinarayo, sa aton nga mga ginakaon, kag sa aton gina-inom. Kon kahibalo kita sa mangin epekto, matagam kita sa pagpinagusto.
Wala man nagakahulugan nga ginadalukan naton ang aton kaugalingon, nagadimdim kag nagatilaw man kita, apang wala na kita nagapasobra tungod nakahibalo na kita nga ang tanan nga sobra makapalain.
Indi na kita magdugang sa ginpatpat naton nga numero sang mga may balatian. Mas maayo nga maglikaw kita agud nga mas maglawig ang aton kabuhi nga wala sang sablag kag agud makalikaw sa kagastuhanan sa bulong kag doktor.
Kon indi naton luyag magbalatian, nga may maintenance nga bulong, kag may iskedyul sa pagpakigkita sa doktor, halungan naton ang aton lawas. Likawan ang balatian. (bertladera@gmail.com/PN)
