GINADUMDUM naton sa karon (Disyembre 18) ang kapanganakan ni Graciano Lopez Jaena, ang nagapanguna nga propagandista sang reforma sa Pilipinas bilang editor sang pamantalaan nga La Solidaridad kag tagpamababa sang mga Filipino sadto sa iloy nga Espanya.
Natawo siya sa Jaro, siyudad sang Iloilo sadtong Disyembre 18, 1856 sa mga ginikanan nga sanday Placido Lopez kag Maria Jacoba Jaena. Ginbawian siya sang kabuhi sa balatian nga tuberculosis sadtong Enero 20, 1896 sa Barcelona, Espanya.
Gusto sang iya iloy nga magpari siya, apang luyag gid niya nga mag-doktor, gani ginpasugtan siya nga magtuon sa Universidad de Santo Tomas. Apang wala siya mabaton diri tungod wala sing Bachelor of Arts ang seminaryo sang Jaro.
Ginbaton siya sa San Juan de Dios Hospital bilang apprentice. Tungod ugaling sa problema pinansyal wala siya nagpasige diri kag nag-practice na gid lang sing medisina.
Nagka-problema siya sang mamalibad siya nga mag-testigo nga ang isa ka priso napatay sa natural nga kabangdanan samtang sa matuod napatay ini sa kapintas sang isa ka opisyal.
Nagpadayon siya sa iya kawsa kontra sa inhustisya, apang sang may pamahog na sa iya kabuhi, nagpadulong na siya sa Espanya sadtong 1880, sa diin nanguna siya sa pagsulat kag paghambal para sa reforma sa Pilipinas.
***
Una siya sa mga aktibista nga mga Filipino nga nagpukaw sang kalainan sang mga prayle (friars) sa pungsod sa iya nobela nga Fray Botod sa edad pa lang nga 18 anyos.
Sa Fray Botod ginlarawan niya ang isa ka prayle nga matambok (fat) kag maasab sa sex (lecherous) kag abusado.
Wala ini nga libro mabalhag, apang pila ka kopya ang nakatupa sa kamot sang pila ka kakilala lakip na sang mga prayle. Naakig gid ang mga prayle sa pagkabasa sini, apang wala gid nila mapamatud-an nga siya ang nagsulat sini.
Sa Fray Botod ginpatpat niya ang kalainan sang pila ka prayle nga nagagahum sadto sa pungsod bag-o pa ginbuyagyag ni Dr. Jose Rizal ang ining kalainan sang nagagahom nga mga Espanyol sadto sa pungsod sa iya duha ka nobela nga Noli Me Tangere kag El Filibusterismo.
Didto sa Espanya, sang nalagyo siya diri sa paglagas sang mga otoridad, ginsuguran man niya ang Propaganda Movement sa pagbag-o sang sitwasyon sang mga Filipino sa iya pungsod paagi sang La Solidaridad sa diin siya ang una nga editor.
Ulihi na lang mag-abot sa Espanya si Marcelo H. del Pilar kag Dr. Jose P. Rizal nga sang ulihi nag-upod kay Lopez Jaena sa papanguna sang Propaganda Movement sa Espanya.
Ginakasubo naton ugaling nga sa ila nga tatlo, si Rizal lang ang ginapadunggan sa mga selebrasyon nasyonal kag sa madamo nga mga rebulto sa pungsod.
In fact, tungod sang ka-importante sang rolyo sang Freedom of the Press sadto pa sa Uropa (lakip ang Espanya) kag sa Amerika, kag bisan sa karon pa, dapat ginkilala naton tani si Lopez Jaena nga Amay sang Press Freedom sa pungsod (Father of Philippine Press Freedom), kag indi lang sa Siyudad sang Iloilo sa diin siya natawo.
Tani makilala gid man si Lopez Jaena bilang Father of Philippine Press Freedom sa ulihi, as he deserves it. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
