MALIKAWAN ang kahul-anan kon maalam ang tawo sa pagtukib sa posible nga pagluntad sang peligro ukon kalamidad.
Mas maayo nga magpreparar kag maghimo sang angay nga tikang antes madangatan ang makahalanusbo nga sitwasyon.
Kahibalo man ang tanan nga masobra 20 ka bagyo ang nagalabay sa pungsod sa kada tuig suno sa PAGASA.
Nagpaandam man ang PAGASA sa posible nga pagluntad sang La Niña ukon mas madamo nga ulan ang lauman nga magatuga sang pagbaha.
Ang mga paandam kag panugyan sang PAGASA ang ginsandigan sang mga local government unit sa ila nga pagpanghanda. Ginpahulag nila ang tanan nga resources kaangay sang ila Local Disaster Risk Reduction Management Office agud magplastar antes pa man ang pagsulod sang bagyo.
Apang mas makusog, indi matungkad, kag mas malala ang natuga nga halit. Labaw sa ginalauman ang pagtupa sang mamunog nga ulan.
Nagresulta ini sa tuman nga pagbaha kag madamo ang nahaul-an. Madamo sang kabuhi ang nautas kag kagamitan nga wala nakaluwas.
Sa pagpuas sang baha, nagbinasulay na. Gintudlo nga may sayop ang mga nagadumala sa nga dam bangud sa pagpa-ilig sang tubig nga nagpataas pa gid sa tubig-baha.
Naga-imbestigar ang Senado agud mahibaluan ko kon ano ang natabu sa pagbaha nga nagluntad sa pila ka bahin sang Luzon kag sa pila man ka bahin sang Metro Manila.
Mas maayo ini agud matungkad ang kahimtangan sang mga dam, kon ano ang angay nga nga tikang sa kaangay sini nga sitwasyon, kag kon paano matadlong ang mga sayop ukon mapun-an ang mga kakulangan agud indi na magluntad pa ang kaangay nga hitabu sa palaabuton.
Ang natabu nga pagbaha sa bahin sang Northeast Luzon kag sa pila ka bahin sang Metro Manila sadtong umpisa Nobyembre 12 kag madamo sang kabuhi ang nautas ang nagpukaw sa interes ni 3rd District Board Member Matt Palabrica agud balikdon ang sitwasyon sang Jalaur River Multi Purpose Project II.
Ginsiling sini nga kinahanglan nga aktuhan gilayon ang tuhoy sa posible nga pagluntad sang angay nga pagbaha nga natuga sang Magat Dam didto sa Luzon nga mahimo man nga matabu sa probinsya sang Iloilo bangud sa ginatukod karon nga dam diri sa Iloilo.
Sa ginhiwat nga 73rd Regular Session sang 13th Sangguniang Panlalawigan ng Iloilo, nag-privilege speech si 3rd District Board Member Matt Palabrica nga may tigulo “The need for immediate action to avert a potential Magat Dam style calamity in Iloilo Province” kag nagduso siya sang resolution nga usisaon ang ginatukod nga Jalaur River Multi-Purpose Project II paagi sa paghiwat sang committee hearing nga pagapangunahan sang Committee on Disaster Risk Reduction and Management, kaupod ang Committee on Infrastructure kag Committee on Environment and Natural Resources agud mahibaluan kon ano ang actual status sang dam kag kon may safety nets ang National Irrigation Administration 6 nga nahanda sa kon anuman nga hitabu nga posible magluntad.
Ginsiling sini nga bisan pa may pasalig ang Project Management sang Jalaur Mega Dam nga mapag-on ang proyekto nga ginaobra sa Calinog apang ang aksidente nagakatabu, kag sa kaso sang pagbaha, ang aksidente mangin kalamidad kag daku ang matuga nga halit.
Wala sang malain kon sa subong pa lang maghimo na kita sang tikang. Una nga himuon naton amo ang pagkilala sa posibilidad sa pagluntad sang kalamidad bangud masami nga may bagyo kag munog nga ulan.
Sunod diri, ang paghimo sang angay nga tikang santu sa posibilidad sang pagluntad sang sahi sang kalamidad.
Angay man nga hibaluon ang mga datus gikan sa mga ahensya sang gobyerno agud mangin basehan sa mas mapag-on nga pagresponder sa sitwasyon. Indi magsibu ang pagresponder sa sitwasyon kon indi matungkad kon nga sahi sang problema ang pagaatubangon.
Kinahanglan naton nga magpangaman bangud aton na naagyan ang kapintas sadto sang bagyo Frank. Indi na kita magpakampante kon wala pa kita sang tul-id nga ihibalo kon ano kapag-on sang aton panaming.
Kada sitwasyon may tuhay nga paagi sa pagresponder. Kinahanglan nga updated kita kag masami nagatikang sang abanse sa kalamidad nga ginalauman na nga magaluntad.
Wala kita sang pyerdihon kon sa subong pa lang nagapangaman na kita. Mas maayo nga preparado kaysa sa mag-isip sang mauyang nga kabuhi bangud sa pagpatumbaya.
Mamati kita sa National Irrigation Administration 6 kon ano ang actual status sang mega dam jag kon ano ang ila kapasidad sa pagresponder kon magluntad ang mamunog nga ulan.
Dapat pahibaluon ang mga komunidad sa palibot sang dam kon ano ang ila pagahimuon engkaso nga magtaas ang tubig bangud sa ulan.
Dapat magpangaman antes magkaran-karan.(bertladera@gmail.com/PN)
