NAGAPILA na ang bagyo pasulod sa pungsod. Nagatamwa ang nagasunod pagkatapos maghalit ang nauna sa iya, kag may nagasunod pa.
Maathag ang paandam sang PAGASA nga lauman naton ang masami nga pag-ulan kag ang matuga sini nga baha, kag ang resulta nga landslide sa mga lugar nga masami sini nga ginaluntaran.
Nagpaandam na ang PAGASA nga may ma-eksperyensyahan kita nga La Niña sa sini nga katapusan nga bahin sang tuig kag posible pa gid sa una nga bahin sang masunod nga tuig.
Sa karon, madamo na sang kahalitan nga natuga ang bagyo Quinta sa pila ka bahin sang probinsya sang Iloilo bangud man sa tuman ka munog nga ulan nga nagresulta sa pagsaka sang tubig kag lakip man ang makusog nga huyop sang hangin.
Nagapangaman kita sa mangin halit sang bagyo samtang nagapanagang kita sa paglaton sang covid-19 nga nagatuga sang pandemya. Okupado na ang aton lawas sa pagpanagang batok sa duha ka makahalalit nga hangkat sang panahon.
Apang sa punto sang disaster preparedness, wala sang may makaagom sang daku nga huol kon kahibalo kita magpanghanda agud wala sang may mauyang nga kabuhi ukon mahul-an. Pagpanghanda ang aton taming sa kaangay sini nga kalamidad.
Mas bentaha kita sa sini nga henerasyon bangud may mga moderno nga kagamitan nga makahatag sa aton sang giya kag ideya kon ano ang aton atubangon nga kalamidad kag kon ano ang angay naton nga mangin akto agud nga wala sang may mahalitan.
Bastante ang aton tion agud nga makapanghanda bangud malayo pa ang bagyo, makita na ini sa mga instrumento kag masunod na ang iya hulag, ang iya kusog, ang banas nga gina-usoy kag ang dala sini nga ulan.
“One of the tests of leadership is the ability to recognize a problem before it becomes an emergency,” pahayag ini ni Arnold Henry Glasow, isa ka US businessman kag author. Ginagamit ang iya pahayag bilang giya sang kadamuan sa pagpahanumdom nga dapat may panan-awan ang isa ka lider agud nga indi mabutang sa alang-alang ang iya mga nasakupan.
Isa sa nakaagaw man sa aton nga atensyon ang nangin akto ni 4th District Senior Board Member Rolando Distura sa 63rd Regular Session sang 13th Sangguniang Panlalawigan ng Iloilo sang iya ginduso ang apat ka resolution may kaantanan sa iya privilege speech nga may tigulo nga “Risgo sang La Niña, Paano Atubangon sa Tunga sang Pandemya.”
Ginahingyo sini ang mga local government unit sa probinsya nga “to revisit, to re-assess, kag re-calibrate” ang ila risk reduction management plan sa tunga sang pandemya; ikaduha, ipahanumdom sa mga LGU nga i-update ang ila DRRM plan kag DRRM map; kag ikatatlo, ipahanumdom sa mga LGU ang tuhoy sa ila ‘ordering agreements’ sa pagbaton ukon acquisition sang mga relief goods bangud ang iban nga LGU nagakalipat sa pag-renew sang ila memorandum of agreement rason nga nagakaatrasar sila sa pagresponder sa mga kinahanglanon sang pumuluyo.
Ikaapat, nagpangabay man si Distura paagi sa resolution nga hingyuon ang gobernador nga manduan ang Provincial Disaster Risk Reduction and Management Officer kag PDRRMO nga maghanda sang programa kag plano para sa bug-os nga probinsya sa posible nga epekto sang La Niña sa tunga sang pandemya.
Importante ang apat ka resolusyon nga iya ginduso bangud posible nabuyo na ang mga local chief executive sa pagpakig-away sa pandemya kag wala na natalupangdan nga may dapat pa nga preparahan nga kalamidad kaangay sang bagyo kag baha.
Dapat nga lantawon nila ang ila mga dokumento kon balido pa para sa transaksyon kag kon may espasyo pa para sa pagresponder sa mga kinahanglanon nga relief goods kon engkaso nga may magluntad nga kalamidad.
Nagakaangay gid nga sibaw-sibawon man ang Disaster and Risk Reduction Management plan kon may angay nga dapat ligwaton, bag-uhon ukon preparado ang plano kag angay sa pag-atubang sa karon nga sitwasyon.
Isa sa dapat konsiderahon ang mga gamay nga pagbag-o ukon pagligwat sa sahi sang pagresponder, ukon kagamitan sang mga nagaresponder kag evacuation center nga pahamtangan sang mga nagbakwit bangud nga tuhay ang sitwasyon kag yara kita sa panahon sang pandemya. Nagakahulugan nga may labaw nga lihok nga buhaton sa sini nga higayon kaysa sa naandan sadto nga wala sang problema sa COVID-19.
Yara sa kamot sang mga alkalde ang pagpahanumdom sa ila natungdan nga disaster manager kag sa bug-os sini nga administrasyon kon paano handaan ang isa pa ka palaligban.
Ini man ang rason kon ngaa nagapahanumdom kita nga dapat hagan-hagan sa paggasto sang pondo para sa health crisis ukon dapat ‘prudent spending’ ang himuon kag tigan-an ang mga posible nga galastuhan tuga sang kalamidad.
Indi naton mapabuyan-buyanan ukon malikawan ang kamatuoran nga yara kita sa panahon sang tingulan kag ang epekto sini amo ang pagbaha kag pagkatiphag sang duta, maluwas pa sa halit nga matuga sang makusog nga hangin dala sang bagyo.
Indi pa naton matukib sa karon ang kasangkad sang halit nga natuga sang bagyo Quinta, ilabi na sa pila ka banwa sa norte sang Iloilo nga napaidalom sa signal no. 1 kag sa pila pa gid ka banwa nga may kahalitan man nga naagom.
Naglabay na ang bagyo Quinta nga nagapahanumdom sa aton sa posible nga paga-atubangon nga sitwasyon. Nagatamwa naman ang bagyo Rolly kag may nagasunod pa. Kuntani matunaw na lang sila kag indi na mangin bagyo pa agud makapahunay-hunay man kita sa sagunson nga ulan.
Kon may bagyo man ukon wala, ang importante nga masami kita nga handa. Dapat padayon ang aton pagpangaman batok sa kalamidad. (bertladera@gmail.com/PN)
