Malikawan ang COVID kon husto ang pag-amlig mo

KON bala mapatay kita ukon indi, indi ina ginabaisan pa. Given na ina kag indi na ginapuisan pa. Kamatuoran na ina nga indi masikway samtang ang tawo, taw o.

Kon may isyu man dira, sa tatlo seguro ka mayor nga bagay: San-o bala matabo inang kamatayon? Ano ang kabangdanan sinang kamatayon? Kag, paano ini malikawan, kon malikawan pa?

Syempre, wala sang isa sa aton ang luyag anay mapatay, luas kon suicidal ka tungod desperado ka sa pangabuhi ukon tungod sa indi mabaton nga kapaslawan sa relasyon, ukon nakahanda ka na gid man agud magpahuway sa bagay mo na nga katigulangon.

Kon pamangkuton kita kon san-o naton luyag mapatay, laban-laban ang sabat: Indi anay! Sa madamo nga rason. Katulad sang bata pa ako; matahum bisan magamo pa ining kalibutan; may matahum nga handom pa ako nga luyag matuman; indi ko pa mapabay-an ang mga masakiton ko nga mga ginikanan; luyag ko anay ma-experyensyahan ang maka-pamilya; kag kon ano pa.

Kon sa ano nga kabangdanan nga maabot na inang tion, ina ang indi naton mapihu. Sa pakot-pakot lang seguro kay ang Ginuo lang ang lubos sina kahibalo.

Masiling ka basi tungod sa high blood, heart failure, ukon sa ano pa nga ginabatyag, gali mapatay ka man lang sa tetanus nga tuga sang tunok sang salingsing sang kawayan.

Posible man sa aksidente, sa malain nga tuyu sang isig-katawo, sa tion sang pagtuman sang obligasyon sa banwa bilang pulis ukon soldado, sa pag-risgo sing kabuhi agud maluas sa peligro ang mahal sa kabuhi, ukon tungod man sa hinali nga pag-atake sang bag-o nga balatian katulad sang COVID-19.

***

Sa kaso sang COVID-19, nga amo gid ang ginapaligban sang bug-os nga kalibutan sa subong, paano bala naton malikawan ang ma-infect sini, kag kon ma-infect na nga maluas kita sa makamamatay sini nga pag-atake?

Una sa tanan, dapat nahibal-an naton kon daw ano kapintas ining COVID-19. Sunu sa pagtuon kag findings sang mga siyentipiko, “rare”, ukon sa malaka, nga madutlan sini ang mga kabataan. Sa kabug-usan sang populasyon, “mild” lang ang igu sini sa 80 porsyento sang mga infected.

In other words madale ini mapaayo sa 80 percent ka infected. Pwede na ang supportive care kag home quarantine diri agud indi ka man makalaton sa iban nga myembro sang pamilya.

Kinse porsyento (15 percent) sang pasyente “moderate” lang ang igu sang COVID-19, nga mapaayo man sa ospital paagi sa therapeutic remedies nga basi indi naman gani kinahanglan ang respiratory machine para maghalog ang pagginhawa.

Ang five percent sa pasyente amo ang “serious” ukon “critical” ang sitwasyon, nga kinahanglan ang seryoso nga pagtatap sa pasyente, nga basi kinahanglan pa i-rekomenda ang pagtughong sang convalescent blood plasma kag dugang nga drugs agud mapaayo ang kahimtangan. Sa masami, ginaigu sini ang mga may pondo na nga daan nga balatian katulad sang high blood, heart failure, diabetes, asthma kag iban pa.

***

In fact, kon hambalan ang medical record sang mga pasyente, ang COVID-19 indi gid man “alarming” gid base sa death rate, ukon pagkamatay, sang mga pasyente. Sa Estados Unidos, sa Uropa kag bisan sa China, ang nagakapatay sa COVID-19 mga 2-3 percent lang sang populasyon.

Ang ulihi nga data diri sa Filipinas sadtong Oktubre 20, 2020, sunu sa Department of Health, nagapakita nga may 360,775 na kita ka kaso, kag ang napatay naglab-ut na sa 6,670, ukon 1.8 percent sang populasyon.

That means duha sang infected ang posible mapatay sa 100 sa ila! Apang sa teoriya, ukon sa papel, lang ini. Sa aktwal posible wala man gani sing mapatay sa ila kon ang tanan nga 100 husto lang ang paghalong, labi na gid ikaw nga nagahalong gid sing husto sunu sa panugyan nga health protocols sang DOH.

In other words, base sa sining theoretical probability, 98 ka porsyento nga indi ka mabiktima sang COVID-19 kag two percent lang ang posibilidad nga maigu ka sini. Basi wala pa gani sa sining 100 ang maigu tungod sa husto nga paghalong.

Tungod sini, sa mga nagahalong gid kag sa ila pamilya, wala man gid sing daku nga kabalak-an kon maggwa kag magpauli basta ginatuman lang ang health protocols.

Siling gani sang isa ka doktor, daw may bakuna ka lang kon nagahalong ka sing husto./PN