SANG sini lang, nakabaton si Mayor Jerry Treñas sang August 25, 2024 report sang UP-National Operational Assessment of Hazards (UP-NOAH) Center angot sa kahimtangan sang palibut (environment) sang syudad.
Sunu sa resulta sang pagtuon (2014-2020) nga dala sining report, pila ka bahin sang syudad sa Molo, La Paz, kag Mandurriao ang naga-usmod (sinking) sing 8-9 ka millimeter (mm) kada tuig.
Gintudlo ang tatlo ka kabangdanan: sobra-sobra nga pagkuha sang ground water; urban development (labi na gid seguro ang pagtukod sang dalagku kag mabug-at nga mga infrastructura); kag amat-amat nga pagtipon sang mahumok nga deltaic sediments nga dala sang agos sang tubig halin kag pakadto sa iban nga lugar nga sang ulihi masayuhan na sang mga tawo.
Ang pagtuon sang US-based Climate Central Study sadtong 2019 nagasiling pa gani nga mangin katulad sa isa ka “swimming pool” ang syudad sang Iloilo pag-abot sang 2050.
Natural lang nga mahangawa sa sining UP-NOAH report si meyor. Kag kita man nga indi kakosa ni Aquaman! Luyag pa gani ni meyor ipa-verify kag ma-review ang findings sini sang CENRO.
***
“Ti, ano gid kon gausmod ang syudad? Pwede man ini seguro matampukan,” pamangkot kag tugda ni Pedro.
Indi kasubong kasimple ining problema, siling ko kay Pedro.
‘Balo ka,” siling ko, “ang syudad sang Iloilo nagatungtong sa manubo (low), patag (flat) kag mahuyang (loose) nga duta tungod sang kakulang sang kahugot (compactness) sang mabato (rocky) nga duta.”
Tubtub pa gani sa kaidadalman sini! Ebidensya dira ang pag-usmod sang Ungka Flyover, kag sang isa pa ka flyover sa unhan sini, bisan pa ang mga haligi sini nakalab-ut na sa 30-50 ka tapak sa idalom samtang ginaagihan ini sang indi man mabug-at gid nga mga salakyan.
May manubo man nga coastal elevation ang syudad nga pwede masul-ob sang dagat ang libre pa nga bahin sang duta patakas kon mataas ang taob (high tide), labi na gid sa panahon nga masanag ang bulan (full moon).
Sa subong pa lang gani, ginabahaan na ang syudad kon magtupa ang bisan pila lang ka minuto nga ulan sa madamo nga dalanon kag mga kabalayan dira mismo sa tunga sang syudad bisan pa malayo ang mga ini sa baybayon.
Ano pa gid ayhan kon mag-usmod ang pila ka bahin sang duta diri tungod sa pagpugday (subsidence) upod sa mas mabonok nga ulan nga dala sang Global Warming nga tuga sang Climate Change, kag sang sea level rise nga tuga man sang Climate Change!
***
“Ngaa problema ang pagkuha sang tubig halin sa bubon, haw? Ang pensar ko nga ang pagtener sang tubig amo ang makapahuyang sang palibut nga duta, kag indi kon mahubsan sang tubig,” pangutana kag tugda liwat ni Pedro.
Amo man gani ang pagpati ko sadto, gali, sunu sa mga experto sa siyensya, kon mahubsan ang ground water amo pa gani ang makapa-collapse (subsidence) sang palibut nga duta kay wala na ang tubig nga nagatukod sini. Ebidensya dira seguro ang paglutaw sa dagat sang mga salakyan nga himo sa salsalon.
Ang parti naman sa sea level rise, sa nahibal-an na sang madamo sa aton, tuga ini sang wala untat nga pagboga sang greenhouse gases (GHG), labi na gid sang carbon dioxide, nga gapainit pa sang kalibutan sing labi. Halin ini sila sa ginaluto nga fossil fuel (oil, natural gas, coal) nga ginagamit sang mga industriya.
Amo gani nga padayon ang pagpanikasug sang tanan nga maibanan ang presensya sini sa palibut. Sa subong, ugaling, mabudlay pa gihapon mapatuman ini sing lubos sang mga pungsod.
***
“Ti, ano gid kadalom ang pagsul-ob sang dagat sa kapatagan sang syudad pag-abot sang 2050, haw?” pangutana liwat ni Pedro.
Well, ang diutay naton nga Aritmetik makapaathag sina.
Sa pag-usmod sing 9 ka millimeter (mm) nga duta sa bibi sang baybayon, buslan na ini pasaka sang tubig dagat sang amo man nga kadalumon.
Sa pulgada (inches) ang 9 mm nga pagsaka sang tubig dagat bale 0.354332 ka pulgada (inches) ini. Sa 10 anyos sa 2034, 3.54332 ka pulgada na ina. Sa dugang nga 10 anyos pa gid sa 2044, mga 35.4332 ka pulgada na ina, ukon 2.95 na ka tapak (feet), kag sa dugang nga 6 ka tuig sa 2050 dugang pa ina nga 0.236 ka pulgada agud mangin 35.669 ka pulgada, ukon 2.9749 ka tapak (feet) sa pag-abot sang 2050. Tagatuhod na ina!
Madugang pa naton dira ang sea level rise. Sining Abril 2024 lang, sunu kay Pag-asa scientist Dr. Marcelino Villafuerte, ang sea level sa Philippine Sea naglab-ut sa 12 centimeters, ukon 5 ka pulgada sa sulod sang nagligad nga duha ka dekada, ukon 20 ka tuig. Sa 26 anyos pag-abot sang 2050 mga 6.50 ka pulgada na ina.
Kon updon ang subsidence nga 35.669 ka pulgada kag sea level rise nga 6.50 ka pulgada lab-ut na ina sa 42.169 ka pulgada, ukon mga 3.51 ka tapak (feet) sa 2050. Hamak mo ran!
Dugangan pa ina sang mabonok nga ulan sang Climate Change nga indi mapagwa sa lawod, susmariosep! malangoy gid kita sa baha. Tubtub san-o? Basi forever na!
Ti, ano ang mahimo naton dira – sang gobyerno kag naton nga mga pumuluyo? Dapat lang nga mabululigan naton ma-solve ining problema sa tanan nga paagi nga masarangan naton. Subong na nga daan! Pronto!/PN
