Manloloko nga drayber sang taksi

TUNGOD sa pagbutyog sang bili sang mga balaklon (inflation) sa United States na-obligar ang  US Federal Bank, bilang last resort, sa pagpataas sang interest rates sa pagpahulam sa mga bangko nga nagpataas man sang ila interest rates sa publiko.

Ginhimo ini sang US Federal Bank agud mapanubo ang inflation sa ila pungsod. Makapataas man ini sang balor sang US Dollar kag purchasing power sang ila mga pumuluyo.

In effect, ugaling, naapektuhan sini ang mga pungsod nga ang balor sang ila kwarta (currency) nagasalig sa balor man sang USD, nga ginakilala sang kadam-an bilang isa ka international money.

Sa pagtaas sang balor sang USD natural lang nga maganubo man ang balor sang aton Peso kontra USD. Labi  na gid kay sa gihapon  laban ang aton pagpamakal (import) sangsa pagbaligya (export) sa luas, nga nagpanubo pa gid sang aton ginakita sa USD.  

***

Isa sa daku nga kabangdanan sang  global inflation amo ang gyera sa tunga sang Rusya kag Ukraine. Nagtublag ini sang supply sang fossil fuel sa dugang nga paggamit sini sa gyera kag tungod man sa mga sanctions sa tunga sang Rusya kag sang US kag NATO nga nagaapin sa Ukraine.

Nga daan gaantos na ang aton ekonomiya sa Pinas bunga sang pagpamintas sang Covid sugod pa sang Pebrero 2020 kag samtang padayon kita nga nagaantos bilang “most vulnerable” nga pungsod sa Climate Change sa padayon nga paglala sang mga bagyo, baha kag iban pa nga kalamidad.

Nagdugang pa diri ang kwestyonable nga interes sang Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC). May 13 ini nga katapo nga may dalagku nga produksyon sang krudo (oil) nga ginagamit sa pag-producir sang fossil fuel, katulad sang gasolina kag diesel fuel.

Sa karon, kinahanglan pa ining fossil fuel sang mga pungsod agud mapadayon ang ila moderno nga pagpangabuhi.

Indi myembro sang OPEC ang Rusya, US kag NATO countries.

Gina-kwestyon gani karon sang US ang ulihi nga anunsyo sang Saudi Arabia, nga isa ka daku nga myembro sang OPEC, nga ibanan ang produksyon sini sang krudo sing isa ka milyon ka bariles.

Makapataas  sing daku ini sang bili sang krudo sa global market! Taking advantage na ini sa iban nga pungsod, sa panan-aw sang US, sang isa ka oil-producing nga pungsod samtang isa ini sa may pinakadamo nga reserba sang krudo. Namahog na gani ang US nga kuhaon ang bulig pwersa militar sini sa Saudi.

In fact, nagsaka na sing daku ang bili sang ginabakal ta nga fossil fuel. Ang bili sang diesel fuel, nga mayor nga kinahanglanon sang transportasyon publiko sa Pinas, nagsaka na sa P6 kada litro.

***

Ti,maano kita sini? Una, ihatag ta anay seguro ang aton pagsalig sa US agud mapunggan ang ano man nga pagpasaka pa sang bili sang krudo sang OPEC, kag meantime himuon ang kon ano man naton mahimo agud mamedyosan ini nga problema.

Samtang sige man ang ginahimo sang Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) agud ma-proteksyunan ang balor sang Peso. Sige man ang hikot sang gobyerno agud masabat ang problema sa unemployment kag padayon nga pagsaka sang bili sang serbisyo kag balaklon sa merkado.

Ikaduha amo ang pagpatigayon sang iban nga paagi, katulad sang pag-“import” sang USD agud mabuligan stabilize ang aton exchange rate paagi sa pag-engganyo sang mga USD investment sa Pinas kag pagpauswag sang turismo.

Ang Pinas nagapahanugot sa mga foreign visitors sa pagpasulod diri sang ila  madala nga USD tubtub sa $10,000.

Bangod sa pagnubo sang balor sang aton Peso, bentaha ini sa mga US citizens kag iban nga foreign travelers tungod makakuha sila sing mas mataas nga baylo sa aton Peso nga ila magasto samtang diri sa aton.

Gani, amligan ta gid nga indi madismaya sa aton ang aton mga bisita diri sa pungsod.

Angot diri, gina-kondenar naton ang ginhimo nga panloloko sang isa ka taxi driver sa Manila nga nagpanukot sing tatlo ka pilu sang authorized fare sa isa ka myembro sang popular nga K-Pop band sang Korea.

Kon sa bagay indi man lang kita may kasubong mga problema sa pila ka taxi driver. Nagakatabo man ining panloloko nila sa mga turista sa Thailand, Vietnam, Turkey kag bisan sa New York City.

Agud matapna ini kinahanglan naton ang maabtik nga aksyon. Ipa-priso gid ang drayber kag ipa-cancel ang iya lisensya katulad sang ginahimo sang Vietnam. Mga haslo matuod nga indi dapat pamarisan!/PN