TUMAN na ka daku ang nabulig sang bakuna sa ikaayong-lawas sang tawo sa bug-os nga kalibutan. Napapas ang mga virus kaangay sang smallpox kag poliovirus nga mga baltian sadto minilyon man ka tawo ang ila napatay.
Sa karon nga panahon, dapat pasalamatan ang mga bakuna bangud ang kadamuon sang mga tawo nga naproteksyunan nga malatnan sang makalalaton nga mga balatian kaangay sang measles, diphtheria kag whooping cough.
Kon aton balikan ang maragtas, aton matumnod nga nag-umpisa ang bakuna sa China sadtong ika-15 nga siglo. Sadto pa,nahibaluan na sang mga Intsik nga ang mga tawo nga nakasalbar sa smallpox ang wala na nakaangkon liwat sang sini nga balatian. Gindesisyunan nila nga magkwa sang smallpox cabs gikan sa mga tawo nga may mild cases,ginpamala, gingaling agud mapulbos kag ginhuyop sa buho sang ilong sang mga healthy nga tawo. Ang ka-epektibo sang nauna nga mga bakua ang wala nahibaluan apang husto ang ila ideya tuhoy diri: magkwa sang mahuyang nga bersyon sang virus kag ilaton sa healthy nga mga tawo agud hatagan sang higayon ang ila immune system nga magpadamo sang antibodies ukon cells nga makasumpong sa virus.
Ang pinaka-sophisticated nga pagtumar sang mga bakuna ang matumod sadto sa ulihi nga bahin sang ika-18 nga siglo. Gikan diri, malayo na ang nalab-ot sang mga bakuna.
Yari ang timeline sang bakuna sa nakalipas nga 225 ka tuig:
* 1796 – Si Dr. Edward Jenner nagtipon sang gamay nga kadamuon sang cowpox pustule – animal va riant sang smallpox – gikan sa kamot sang milkmaid nga nagahingalan kay Sarah Nelmes kag ginkagos ini sa kamot sang 8-anyos nga bata nga lalaki.
* 1881 – Si French Biologist Louis Pasteur nag-develop sang madinalag-on nga bakuna batok sa anthrax. Gin-expose ni Pasteur ang anthrax pathogens sa init kag sa oxygen agud nga maghuyang, apang indi agud nga patyon ini.
* 1885 – Si Pasteur nag-develop sang madinalag-on nga bakuna batok sa rabies. Gingamit ni Pasteur ang kaangay nga padugi nga iya ginhimo para sa anthrax vaccine.
* 1914 – na-develop ang bakuna para sa Pertussis ukon whooping cough
* 1926 – na-develop ang bakuna para sa Diphtheria
* 1938 – na-develop ang bakuna para sa Tetanus
* 1948 – na-develop ang bakuna para sa Pertussis, diphtheria kag tetanus nga gintingob kag gintawag nga DTP vaccine
* 1955 – na-develop ni Jonas Salk ang break-through polio vaccine base sa patay nga poliovirus
* 1963 – na-develop ang bakuna para sa Measles
* 1967 – na-develop ang bakuna para sa Mumps
* 1969 – na-develop ang bakuna para sa Rubella
* 1977 – Sa sini nga panahon wala na ginarekomendar ang smallpox vaccine. Bangud sa kadalag-an sang bakuna, ginakabig nga napapas na ang balatian.
* 1981 – na-develop ang bakuna para sa Hepatitis B
* 1996 – na-develop ang bakuna para sa Chickenpox
* 1998-1999 – na-develop ang bakuna para sa Rotavirus
* 2000 – na-develop ang bakuna para sa Hepatitis A
* 2000 – Sa sini nga panahon ang Polio vaccine wala na ginarekomendar. Bangud sa kadalag-an sang bakuna, ginakabig nga indi na pamahog ang balatian.
* 2001 – na-develop ang bakuna para sa Pneumococcal
Nag-umpisa nga ginpanagtag sa bug-os nga kalibutan ang COVID-19 vaccine sadtong Disyembre 2020 ukon kapin isa ka tuig ang nakalipas matapos nga una nga natukiban ang balatian nga nangin outbreak sa Wuhan, China.
Na-develop man ang safety precautions kag ginpatuman upod sa development sang mga bakuna.
Madamo nga pagnalawsaw, pagtukib kag re-clinical studies ang ginahimo. Ang tagsa ka kompaniya nga luyag mag-develop sang bakuna ang naga-umpisa sa clinical trials kag dapat magsumiter sang Investigational New Drug application (IND) saFDA. Ang IND nagalaragway sa bakuna, kon paano ini iga-manufacture kag ang quality control tests para i-release.
Gina-id-id gid ang pagtuon kag pagtilaw sa bakuna kon paano ini mag-epekto sa lawas sang tawo.
Sa Phase 1 – Gina-testingan ini sa gamay lang ukon 20 tubtub 100 ka volunteers kag nagalawig sang pila ka bulan. Tuyo sini nga hibaluon ang basic safety kag matumod ang anuman nga common reactions.
Sa Phase 2 – Ginatestingan ini sa pila ka gatos nga pumalasakop. Nagalawig ini sang pila ka bulan tubtub apat ka duha ka tuig. Gina-evaluate diri ang safety kag efficacy. Ang makwa nga datus gikan diri ang makapahibalo sa komposisyon sang bakuna kag kon ano kadamo nga doses ang kinahanglanon.
Sa Phase 3 – Ginatestingan ini sa pila ka libo nga volunteers. Kon kaisa nagalawig ini sang pila ka tuig. Diri gina-finalize ang safety kag efficacy sang bakuna.
Kasunod diri ang FDA Review ukon sa tion nga ang clinical trials nagkabig nga safe kag effective ang bakuna, ang manufacturer magasumiter sang Biologics License Application (BLA) kag application para sa production plant sa FDA. Rebyuhon sang FDA ang clinical trial information. Ang FDA lamang ang nagarebyu sang application, gina-inspeksyon ang production facility kag ginadeterminar nga safer ang lisenyado nga bakuna para gamiton sang tanan nga populasyon.
Matapos hatagan sang FDA sang lisensya ang bakuna, ang Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), nga ginatapuan sang grupo sang medical kag public health experts, naga-develop sang mga rekomendasyon kon paano gamiton ang bakuna agud makontrol ang balatian.
Sa Phase 4 – Ang sample gikan sa kada vaccine lot ginasumiter sa FDA antes ang iya distribution para ma-review. Padayon nga i-monitor sang ACIP ang safety kag effectiveness sang bakuna.
Ang vaccine development timeline nagakalab-utan sang tinuig, apang sa sini nga hitabu kaangay sa COVID-19, ang paghimakas ginpasadig. Bisan pa nga ang proseso mas madasig kaysa sa normal, ang tanan nga tikang nga mapasiguro ang safety kag efficacy ang ginsunod gid sa gihapon. (bertladera@gmail.com/PN)
