NAOBSERBARAN man ninyo kon ano ang ginakalingawan sang mga kabataan? Kon ano ang nagakaon sang iya nga panahon kag halos wala na nagahampang sa inyo ugsaran?
Panahon na nga tapnaon ang paghulom sang mga kabataan sa telebisyon ukon sa mga electronic gadget nga mangin kabangdanan nga sila ang mangin obese kag mangin depress.
Masami mo nga makita ang imo bata nga nagalantaw sa telebisyon, cellphone ukon tablet. Kon daw halos indi makakas ang iya mata sa sini nga lalantawon, kag kon nabalaka ka sa iya madangatan, may panahon pa para malimitahan ang pagkabuyo sang imo anak.
Suno kay Emilly Edlynn, PhD, daku ang benepisyo nga matuga kon buhinan ang screen time sang inyo mga anak.
Kinahanglan nga giyahan ang kabataan sa amat-amat nga pagligwat sang iya atensyon gikan sa sini nga mga bagay padulong sa mas luwas, natural kag angay nga alternatibo nga iya pagatutukan.
Dapat kontrolon ang wi-fi connections agud mahibaluan niya nga may partikular nga oras nga wala sang internet nga magamit. Kon indi siya makagamit sang internet, posible nga magagwa siya balay kag magahampang sa iya mga katupong sa edad nga mga kabataan sa ila palibot.
Dapat mabalanse ang iya panahon kag dapat mas labaw ang oras sa paghampang ukon physical activities kaupod sa iya mga abyan ukon pamilya. Himuon ini sa kada adlaw agud nga mangin kinaandan na para sa iya kag maapresyar niya ang kaimportante sang mga abyan kag pamilya nga nagapalibot sa iya.
Kon mas malawig ang tion nga ipain niya agud nga maghampang sa mga abyan kag himata, mas magapag-on ang ila kaantanan, mas magadalom ang koneksyon kag mas magabakod ang ila pagtamdanay sa kada isa.
Kinahanglan nga mahangpan sang bata ang importante sang pamilya kag abyan, kag mas mangin tawhanon ang iya pagpakigbagay, may pagbatyag sa emosyon kag mas tawhanon ang iya paghangop sa kada isa.
Kon mas ma-enjoy sini ang magpakig-upod sa mga abyan kag himata, mas ma-enjoy sini ang maglagaw. Mas may tion kag mas maga-enjoy siya sa pagbasa ukon pag-ehersisyo ukon pabalhas.
Paagi sini, mas maimprubar man ang iya academic performance
Ginatalakay naton ini nga topiko tungod nga base sa pagtuon, ang mga bata nga manubo ang screen time ukon paghulom sa digital devices mas naganami ang grado sa eskwelahan kag indi tuman ka obese.
Ang mga pamatan-on naman nga nakatutok sa screen sang masobra pito ka oras mas daku ang tyansa nga makaangkon sang depresyon. Mahilig ang mga pamatan-on sa paglantaw sa mga nadangatan ukon sitwasyon sang iban nga pamatan-on nga kon kaisa nagaresulta sa pagkumparar nila sang ila kaugalingon kag ang pagbatyag sang kahikaw ukon kaluoy sa ila nga kaugalingon.
Ang paglantaw sa kadalag-an sang iban makahatag sang inspirasyon apang may nga indibidwal nga nagabatyag sang kahikaw kag ginahikayan nila ang ila ikasarang sa naagom nga kadalag-an sang iban.
Suno sa American Academy of Pediatrics (AAP), indi dapat maglagpas sa isa ka oras ang pagtutok sa screen sang mga bata nga yara sa edad 2 tubtob 5.
Apang may mga ginikanan nga ginapabay-an nila ang ila mga anak. Ginahimo sang iban nga ginikanan nga instrumento agud malingaw ang ila mga bata kag agud indi sila maistorbo sa ila nga ginabuhat.
Sa masami, makita naton ang mga bata nga ginapakumkom sang pagkaon kag ginapauyat sang cellphone agud nga indi maghibi kag malingaw sa iya ginalantaw.
May mga kabataan man nga sige ang hampang sa computer kag sige ang konsumo sang softdrinks kag burger nga indi healthy para sa ila. Nagaresulta ini sa pagkaguba sang ila ikaayong-lawas kag sa ulihi na lang mamutikan nga may yara na sang nagtuhaw nga balatian bangud sa adlaw-adlaw nga inom sang softdrinks.
Matuod, makapatambok ang paghimutad sa screen sang mga gadget tungod nga nagakalingaw sang hampang kag naga-unay sang softdrinks sa ila luyo, ginaparesan pa sang pagkaon nga makahahalit sa lawas.
Nahibaluan nga ang nasambit bga mnga gadget ginadumilian man sa mga bata nga 18 ka bulan panubo magluwas na lamang kon ini ang nagapakig-video chat sa pamilya ukon abyan.
Kinahanglan nga hatagan naton ang mga kabataan sang manipulating toy nga mapuslanon, nga ay yara sila sang matun-an, nga mas makapasanyog sang ila abilidad kag makapasangkad sang ila pang-ino-ino.
Kinahanglan gid nga magtalana sang limitasyon sa mga anak sa paggamit sang electronic gadget kag bantayan kon ano ang ila ginalantaw.
Dapat nga brain-stimulating content ang ipalantaw sa mga bata agud nga magsanyog ang ila paminsaron.
Indi pagtuguti nga maganoy sa malain nga impluwensya sang social media kag internet ang kabataan. Dapat nga halungan ang mga bata, atipanon kag pakaunon sang masustansya nga pagkaon, kag indi dapat maubos ang ila oras sa paghimutad sa screen. (bertladera@gmail.com/PN)
