Nagasugod na bala ang bagbaliswa sang klima?

NALANGKAG gid ang aton abyan nga si Pedro sa prediction sang Pag-asa nga masugod na luntad ang El Nino sa Oktubre sa sining tuig sa Filipinas. Kag daw lampason gid sini ang anom ka bulan tubtub Pebrero.

Indi katingalahan kay may diutay siya nga talamnan sang humay kag tapos sang ani sa Setyembre, kon magsugod na gid man ang ulan, masugod na liwat ang tagtalanom.

In other words, maabtan ining tagtalanom sa iya uma sang El Nino samtang wala pa ang ani sa pagkaligad sang 3-6 ka bulan depende sa variety sang humay. So, posible maabtan ini sang tagtuyot (drought) ukon bagyo nga pabaskugon sang El Nino kag basi hibian gid niya. Pobre man ang akon abyan kon matabo.

Well may medyos dira Pedro, siling ko nga nagalahog. Itanom ang imo humay sa sulod sang malabodega nga lugar nga ang init makalusot sa salaming nga atop kag mabunyagan ang itanom mo dira tubtub maglipas ang drought ukon bagyo man.

Parti sa problema sa El Nino nga ang sobra nga init sini nagatuga sang mabaskug nga bagyo, pwede man naton mapalamig ang Pacific Ocean nga gasakop sang aton pungsod.

Paano? Ganuyon sang aton mga barko ang mga dalagku nga bloke sang yelo halin sa Arctic Region pakadto sa Pacific Ocean agud maglamig ini kag mapagar ang mala-demonyo sini nga mga bagyo.

Nagsunggod si Pedro kag nagsiling: “Indi ka man mglahog subong sina…Gaproblema na kita pero daw ginahimo mo lang lango-lango.”

Sorry, siling ko, ginalingaw ko lang ikaw agud indi mo gid pagseryosohon ang problema.

Ginbaton niya ang pagpa-sorry ko. Gani gindugang ko nga segurohon lang niya nga ang iya tanom may crop insurance agud indi matam-an. Sa masami, may ginabulig man ang gobyerno sa mga mangunguma.

By the way, may pasalig man nga bulig ang gobyerno sa indi mangunguma kon magluntad na ang El Nino. Sunu kay PBBM bastante pa ang rice stock naton tubtub sa pagtupa sang El Nino samtang sige luntad sini tubtub sa sunod nga tuig, 2024.

Ginpuis ini ugaling ni Pedro. “Ti, ngaa subong pa lang ma-import na kita sang bugas?” siling niya. Lakip dira seguro ang ining pasalig ni PBBM sa aton iga-import, siling ko. Nagtang-tango siya ng daw kumporme man siya.

“Ti ngaa nagsaka ang bili sang bugas sing P4 kada kilo sa halos tanan nga lugar sa Filipinas? Indi bala gapasalig ang Rice Tarrification Law nga mapanubo sini ang presyo sang bugas? Sadtong 2019 siling nila manubo na ang bili sang bugas sa P37 per kilo, pero karon gani may P44 kilo na,” dugang pa niya ugaling.

Wala na lang ako magtugda kay wala pa man ako matugda parti sina.

***

INDI INI YA LAHOG… Sunu sa pila ka climatologist nga nagatuon sa kahimtangan sang lakat sang panahon sang sini lang (2023), ang padayon nga pagtunaw sang yelo (ice) sa Greenland, nga bahin sang Arctic Region, daku ang epekto sini sa kalibutan.

Tungod sini, posible matabo ang pagbaliswa sang kuryente sang tubig (sea current) nga pwede mabatyagan na sa pagsugod sang 2025. Of course, ang iban nagapaandam nga indi man ini dale-dale matabo, ukon indi gid gani matabo.

Ini nga hitabo, kon tawgon nila amo ang Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC). Magadala ini sang mainit (warm) nga tubig sa North (pa-North America) kag sa East (pa-Uropa) halin sa Caribbean Islands sa natung-an sang North kag South (Latin) America sa Atlantic Ocean.

Magaresulta ini sa weather changes. Ang North America, nga galakip sang Canada kag US, maka-experyensya, sunu sa ila, sang “more severe hurricanes” kag ang Uropa maka-experyensya sang dugang nga kalamig.

Of course, siling nila, indi man kinahanglan nga makakita kita sang mga igloos, puluy-an sng mga Eskimo sa Alaska, sa Uropa.

Indi ayhan may kasubong man nga pagbaliswa sang klima ang mahimo matabo sa Pacific Ocean kon diin kita nagaluntad?/PN