NANGIN masaku kita sa pag-atubang sa indi makita nga virus nga SARS-COVID-2 nga nagadala sang COVID-19 pandemic. Kon ano ang kumpas sang virus, amo man ang aton hulag. Kon sa diin siya nagaatake, didto man kita nagapanagang.
Masobra 16 ka bulan na nga panagang lang ang aton ginahimo bangud sa karon indi pa naton makabig nga nagabalos na kita atake bangud gamay pa lang nga porsyento sang populasyon ang nabakunahan.
Sa kalawig nga pag-agunto naton sa sini nga pandemya, madamo na sang problema ang nagatublag sa aton pumuluyo. May nagakawad-an sang trabaho kag ginakulang sa ila matag-adlaw nga pagkaon kag kinahanglanon sa sulod sang puluy-an. Magluwas pa ini sa padayon nga community quarantine nga nagapugong sa kadamuan nga makagwa sa ila puluy-an kag makahiwat sang normal nga hulag sa komunidad.
Madamo sang handom kag plano ang wala natigayon bangud sa ginapatuman nga patakaran. Kaangay ini sang ini makita nga seldan nga nagalikop sa isa ka persona nga bisan pa yara sa iya ang tanan nga kahilwayan sa paghimo sang iya luyag himuon apang indi niya matigayon bangud sa kahadlok nga malatnan sang virus.
Magluwas sa problema sa trabaho ukon palamugnan, nagaresulta man ini sa pagtuhaw sang problema sa emosyon kag paminsaron.
Ang kahangawa amo ang nagatublag sa kada isa, ang indi klaro nga kahimtangan kon tubtub san-o ang pag-antus nagatuga man sang kabalaka, kag kon ang tanan nga negatibo nga sitwasyon magtublag sa emosyon kag paminsaron sang tawo, nagatuga ini sang depresyon.
Suno sa datus sang Department of Health nga ginpaambit sa House of Representatives nagapakita nga may yara sang kapin sa 17 million ka mga Filipino ang nagaantus sa depresyon ukon ginabulubanta one-sixth sang 110 million Filipino population.
Sa sining mapin-ot nga panahon sang pagpangabuhi nga may pandemya, nagabatyag sang stress ang tawo kag masami ginabombardiho sang negatibo nga mga balita, tuman kaimportante ang pag-ulikid sa mental health sang kada indibidwal.
Dapat nga atipanon sang mas temprano kag indi na maghulat nga mangin ulihi na ang tanan agud nga talupangdon ang depression, anxiety kag suicidal tendencies sang isa ka persona.
Bangud sa sini nga sitwasyon nga kapin sa 17 milyuns ka Filipino ang nagaantus sa depresyon, may ginaduso nga hagna ukon ang House Bill 6253 ukon ang Mental Wellness Leave Act ukon paghatag dugang nga lima ka adlaw nga leave para sa private employees.
Magluwas sini, dapat may ipatigayon man nga programa nga nagaduso sang mental health.
Ang mental sickness indi kaangay sang anuman nga physical illness. May mga persona nga normal kon lantawon ukon mag-akto apang sa sulod sang iya kaugalingon may yara na ini sang seryoso nga mental concerns. Indi dapat pagkabigon lamang nga ordinaryo bangud walasang patimaan nga makita ang ini nga balatian sa pisikal sang tawo.
Diri sa probinsya sang Iloilo, may nabalhag nga 42 ka suicide cases umpisa Enero tubtub Hunyo 10 sa sini nga tuig.
Sa sini nga 42 kaso sang hikog, 36 sa mga biktima mga lalaki kag anum ang mga babaye. Kalabanan sa ila naga-edad sang 17-anyos tubtub 45-anyos.
Sa sini nga mga kaso, 39 sa ila ang nagbitay, duha ang nag-inom sang pestisidyo, kag isa ang nagluthang sa iya kaugalingon.
Ginalantaw nga depresyon bangud sa ginaantus nga balatian, bangud sa kapigaduhon, bangud sa kasubo, bangud sa tuhay nga paglantaw sa sitwasyon kag ang iban bangud sa paslaw nga gugma.
Bangud sini, madamo sang ginahimo nga lihok ang kapulisan kag ang gobyerno agud nga mapunggan ang pagluntad sang sini nga mga insidente.
Apang, ang lyabi sini yara sa mga himata ukon suod nga abyan sang mga biktima nga amo ang una nga makamulalong sa pagbag-o sang ila pagbinatasan ukon pagsinarayo.
Dapat mangin matanda sa pag-obserbar ang mga yara sa palibot nga mga tawo agud ila matumod ang hinali nga pagligwat sang batasan ukon pagpangluya, ukon paglikaw sa tawo sang sini nga persona nga nagabatyag sang depresyon.
Natahap man magpanugiron ang mga biktima sa kon ano ang ila problema, wala nagakawas sa ila baba kon ano ang ila ginaantus apang ang ila hulag amo ang makatuad sa kon ano ang emosyon nga ila ginatago sa sulod.
Malawig pa ang aton pag-atubang sa pandemya. Indi pakita makasiguro kon san-o gid ini magadulog, wala sang kaathagan, wala sang kapat-uran.
Balikdon naton ang sin-o man nga yara sa aton luyo, kumustahon naton ang mga himata naton nga didto sa malayo kag hibaluon naton ang ila kahimtangan. Ang imo tingog makapabakod sa ila, ang imo tinaga magadala sa ila sang pag-asa, ang imo pagpakig-angot makahatag sang alibyo sa ila ginaagunto.
Indi kita magkampante sa yuhom nga nagaugtom kag sa malas-ay nga yuhom bangud posible nga ang ina nga persona may yara sang gina-ugtom. (bertladera@gmail.com/PN)
