MALAWIG na nga panahon nga aton ginadumdom ang pagdeklarar sang Martial Law sa aton pungsod. Nakadangat na sa 49 ka tuig ang nakalipas apang kaangay sa gihapon nga singgitan kag panawagan ang aton nabatian. Wala nagaliwat ang ila konsepto tuhoy diri kag ginapasa ini sa nagasunod nga henerasyon.
Matuod nga may nagasinggit nga dapat indi na maliwat pa ang ini nga sitwasyon nga ipaidalom sa martial law ang bug-os nga pungsod kon mangin kaangay ang sitwasyon sadto nga ginkangil-aran sang pila sa mga pumuluyo sadto nga panahon.
Apang maathag man nga may mga tawo nga mas nagapabor sa sini nga deklarasyon bangud para sa ila nagsalbar ini sa aton sa kuko sang mga komunista nga luyag magdominar kag mangpangginahom sa aton pungsod.
Ang mga kabataan sining ulihi nga henerasyon ginhungit na lamang sa kon ano ang malain nga deskripsyon sang martial law. Ginpatulon sang ideya nga ini ang pinakadulom nga panahon sang pungsod kag ginkabig nga napatay ang demokrasya. May mga estudyante nga nagtulon sang sini nga ideya nga wala na gin-usang ukon gin-usisa sing maayo kon ano kamatuod ang ini nga mga argumento.Tubtub nga ginpasa-pasa sa nagasunod nga henerasyon.
Makaluluoy ang mga nagtulon nga wala nag-usang bangud wala nila gintukib kon ano ang ginpakaon sa ila. Nalipay lang sila nga nabusog na sila. Nalipay na sila bangud komportable na sila sa ideya nga ginpatudok sa ila.
Ini ang mas makatalagam nga sahi sang panimuot. Nagatulon nga wala nagaligon-ligon.
Pasalamat kita sa bulig sang teknolohiya bangud mas napadasig ang pagtukib naton sa mga sitwasyon sadto kag karon. Mas may paagi na kon paano matukiban ang mga impormasyon mga ginlikom sa aton. Mas makita na naton ang altenatibo nga ideya kag mas makapili kita kon ano ang matuod magluwas sa ginahungit sa aton.
Sadto, ginapaulon kita sa libro sang mga nagsulat nga may kaakig sa martial law. Karon makabati na kita sang mga maayo nga paglaragway tuhoy sa martial law. Matimbang na naton ang sitwasyon kag maka-obserbar na kita kon sin-o ang nagatuad sang matuod.
Importante nga mahibaluan naton kon sin-o ang nagahambal, kon ano ang nagduso sa iya sa paghambal sini, kon ano ang sitwasyon sadtong panahon sang iya eksperyensya kag kon ano ang iya tindog sa panggobyerno sadto.
Indi kita magkomporme sa kon ano ang ginhambal, dapat tukibon naton kon sin-o ang naghambal kag kon ngaa nahambal niya ini. Labaw ang karakter sang naghambal kaysa sa iya mga ginpanghambal. Diri naton matungkad kon ano ang iya tuyo, hibubun-ot kag reklamo. Sa sini, matimbang naton sa iban nga taghambal sa kaangay nga panahon kag sirkumstanysa kon ano ang kamatuoran sa sini nga bagay.
Sa subong, kahibalo na kita magpa-anggid sa magtimbang nga pahayag. Nabatian naton nga sadto palareho lamang ang nagakontra, pila ka dekada nga ginaliwat-liwat ang ila istorya. Sa subong, madamo na nga nagahambal nga indi kilala kag palareho ang ila ginasiling nga nagapabor sa sitwasyon sadto nga panahon sang martial law. Salamat sa social media bangud nabatian ang mga tinago nga ginpilit nga ilikom nga mga istorya.
Ang moderno nga henerasyon nakasaksi kon ano ang hitsura sang martial law sang ini ang gindeklarar paagi sa Proclamation No. 216 sadtong tuig 2017. Ang proklamasyon sang martial law kag pagsuspendir sang privilege of the writ of habeas corpus sa bug-os nga Mindanao ang gin-isyu ni President Rodrigo Duterte sadtong May 23, 2017 tubtub sadtong December 31, 2019.
Diri nakita kon ano ang sitwasyon nga supak sa mga paglaragway sang una nga panahon. Madamo ang nalipay bangud nakabatyag sila sang seguridad. Napa-picture ang mga tawo kaupod sa mga suldado, sa luyo sang mga tangke, kag sa iping sang mga matag-as nga kalibre sang armas-luthang.
Samtang nagareklamo ang mga aktibista sa National Capital Region, kalipay kag kakomportable naman ang nabatyagan sang pumuluyo sa Mindanao kon sa diin gindeklarar ang martial law.
Diri nahublasan sila sa ila propaganda kag adbokasiya nga patalang sa pumuluyo.
Kon nangin mapintas ang sitwasyon sang martial law sa panahon ni anay Presidente Ferdinand Marcos, ina bangud dala man sang nagasumpong nga pwersa nga nagapahog sa lehitimo nga gobyerno. Indi man mapunggan ang sahi sang pagpatuman sang mga tawo nga gintugyanan kag may pang-abusar nga wala ginatugtan sang gobyerno.
Ang pagpatuman sang martial law kaangay sa pagpatuman sang AICS ukon Assistance In Crisis Situation sang gobyerno sa sini nga pandemya. Maayo ang tuyo sang national government, dapat wala kurapsyon, wala pinilian kag hatagan ang tanan apang pag-abot sa local government nangin tuhay na ang ila pagpatuman kag saksi ang kadamuan sa nagakatabu.
Isa ka pagpatalang ang ginasinggit nga ‘never again’ tuhoy sa martial law bangud nga ang 1935 Constitution (kon sa diin nagdeklarar si Marcos sang martial law) kag ang 1987 Constitution may kaangay nga gahum nga ginahatag sa presidente nga magdeklarar sang martial law agud amligan sang estado ang iya kaugalingon.
Gingamit na ni Presidente Duterte ang martial law sa idalom sang 1987 Constitution didto sa Mindanao. Mahimo liwat nga gamiton depende sa sitwasyon.
Mismo ang konstitusyon nagapahanugot nga gamiton ini santu sa kondisyon kag limitasyon. Kon wala ini naluyagan sang mga nagasupak sa martial law dapat sadto pa gin-amendaran nila ang konstitusyon samtang yara pa sila nga nagagahum agud indi na sila magsinggitan pa sa tagsa ka mag-abot ang Setyembre 21.
Wala na sang may nagamonopoliya sang impormasyon, ang tanan indi na malikom kag ang wala sang higayon sadto nga makatingog mabatian na karon nga nagalanog. Nakamuklat na ang ulihi nga henerasyon. (bertladera@gmail.com/PN)
