KON ngaa ginbalewala sang Hague Tribunal ang claim sang China sa halos 80 porsyento sang South China Sea (SCS), ina tungod ang pag-okupar sini dira “illegal”.
Ang paathag dira sang Hague Tribunal amo ini: “There was no evidence that China had historically exercised exclusive control over these waters or their resources.”
In fact, sa bahin sang Filipinas, madugay na nga panahon nga gina-okupar kag sa idalom sang control sang Filipinas ang walo (8) ka isla kag tatlo (3) ka reefs sa Spratly Islands sa SCS malapit sa Palawan Island. Lakip na ang Scarborough Shoal sa nakatungdan sang Luzon, nga gin-agaw sang China sadtong 2012.
Ebidensya ini nga wala makapakita ang China sang ‘exclusive control” dira sa mga lugar nga ini sa SCS.
Lapaw man ini sa full sovereignty sang China sa natugot sang United Nations nga 12 nautical miles nga Territorial Sea halin sa baybayon sini, luas lang ang matugot pa sang UN nga ma-extend sa continental shelf sini.
Ining extent sang SCS halin sa baybayon sang China malapit sa 600 nautical miles tubtub sa Scarborough Shoal, nga lapaw na sa matugot nga 200-nautical mile nga mahatag nga EEZ sa China.
In fact, wala man gani sing reklamo ang China sa kadugayon sang panahon sang pag-okupar dira sang pila ka nasyon, luwas sa sining ulihi lang sang agawon sini ang Scarborough Shoal sadtong 2012, nga mga 120 nautical miles lang halin sa Filipinas.
***
By the way, ang Territorial Sea naga-refer sa lawak sang kadagatan kon diin may lubos nga sovereignty ang isa ka pungsod halin sa kaidadalman sang kadagatan tubtub sa Sea Surface sini.
Ang EEZ nagatumod lang sa mapuslanon sini nga economic resources sa idalom sang kadagatan, samtang ang Sea Surface gapabilin nga sakop na sang International Waters kon diin ang Innocent Passage mahimo, although madamo nga mga pungsod ang luyag mag-obligar nga mangayo permiso ang nagaagi dira para maseguro nga indi mahalitan ang economic resources sa idalom sini.
Ang High Seas naman kabahin sang International Waters nga wala galakip sang EEZ, Territorial Sea kag Internal Waters sang isa ka pungsod, ukon sang Archipelagic Waters sang archipelagic state.
***
Ang 1946 nga U-shaped nga mapa sang China nga nasulod sa 11-dash line, nga gina-claim sini nga sakop na sang iya Territorial Sea, una nga gin-publish sang gobyerno sang Republic of China (Taiwan) sadtong Disyembre 1, 1947.
Gin-abandonar ini sang ROC sang malutos ini sa gyera kontra sa Communist China (People’s Republic of China – PROC), nga ginsalo dayon sang PROC. Sadtong 1952 ginbuhinan ini sang PROC sing duha ka dash line sa Gulf of Tonkin bilang pakig-ugyon sa North Vietnam nga kapareho sini nga Communist nation. Ginbalik ugaling sang PROC ang 11-dash line sang sini lang, probably tungod indi na sila magsahuay na sang Vietnam tungod sa claim man sini sa SCS.
***
Nagpasaka kaso ang Filipinas sa Permanent Court of Arbitration (Hague Tribunal) batok sa pag-agaw sang China sa Scarborough Shoal sadtong 2012 mismo.
Gindaug sang Filipinas ang kaso sadtong 2016, apang wala ini ginkilala sang China. Ngaa ayhan?
Sunu sa isa ka political observer, ina tungod kay ginapilit gid sang China ang pagpati nga bisan “illegal” ang pag-okupar sini sa SCS wala man gakahulugan nga wala na ini sing sovereignty dira.
Katulad bala ina sa isa ka malalison nga anak nga ginsikway na sang amay apang gapati gihapon nga may bahin pa siya sa panublion halin sa amay, kag pwede pa nya malubad ang problema parti dira.
Tungod sini nagpatukod ang China sang mga “illegal” nga artificial islands kag outposts sa pila ka isla, kag ginapilit nga matabog sa pila ka isla kag outposts ang mga pungsod nga may control na dira, katulad sang ginahimo sini sa mga isla kon diin madugay na sa control sang Filipinas, katulad sang Pag-asa Island kag Ayungin Shoal kon diin na-stranded ang daan nga WW2 nga barko pang-gyera nga BRP Madre Sierra.
***
Pero may sabat dira ang Filipinas agud mapabakod pa gid ang kinamatarong sang Filipinas sa EEZ sini.
Sang sini lang, ginpakita sa publiko sang Filipinas ni retired SC justice Antonio Carpio ang 1734 Mother Map sang Filipinas kag ang mga mapa sadtong 1808 kag 1875 nga nagapaathag pa gid sang kaundan sang 1734 nga mapa.
Ang 1875 nga mapa gin-publish sa Madrid, Spain, nga sadto nag-colonize sang Filipinas, sa direksyon ni Capt. Claudio Montero, ang una nga Head sang Philippine Hydrographic Commission sa panahon sang Spanish regime.
Gin-describe ang 1875 nga mapa nga “the most complete and detailed official map of the Philippine territory during the Spanish regime.”
Ining 1875 nga mapa nagatudlo sa Scarborough Shoal kag Spratly Islands bilang kabahin gid gani sang Territorial Sea sang Filipinas.
Ining 1875 nga mapa sang Filipinas gin-adopt kag re-issued sang United States sing apat (4) ka beses bilang official map sang Philippine territory.
***
Wala kita sang away sa China. Abyan gihapon ang aton pagtan-aw naton sa China, ugaling lang kay kaaway ang panan-aw sini sa aton sa ginapakita na sini sa mga hitabo sa aton EEZ, samtang luyag ta lang kilalahon sang China ang aton legal nga kinamatarong sa EEZ naton.
Tani makilala na sang China ini nga kamatuoran kag i-drop ang claim sang China sa Filipinas katulad sang ginhimo sini sa Gulf of Tonkin pabor sa North Vietnam./PN
