Pag-away sa COVID-19 nga wala vaccine

PAALAM Larry! Sa madamo, lakip na ang amon pamilya, wala na seguro sing pamilya nga may kaalwan kasubong sang Familia Jamora.

Wala sing kubos nga nagpalapit sa ila nga wala nabuligan, kag kon sin-o pa nga nakita nila nga dapat buligan sa ila  kinawala ukon sa ano man nga talabangan.

Madamo sila iskolar halin sa kubos nga panimalay nga napatapos sa pagtuon tubtub sa kolehiyo. Madamo man sila natagaan sing trabaho sa ila mga negosyo kag napabilin sa Ginuo tungod familia religiosa sila.

Gani ginakasubo gid sang amon pamilya, nga nangin malapit sa ila ginikanan kag kabataan sing madugay, kag sang madamo pa, ang balita sa radyo, nga na-confirm sang iya hinablos nga si anay konsehal Dave Jamora, nga nagtaliwan na si Larry sadtong Hulyo 30.

Malapit man si Larry sa amon nga mga journalist. Daw amay kag abyan lang siya namon kon magpakighambaro sa amon. Masinadyahon siya kag may pagka-tarso, nga daw pareho lang ang iya tindug – tag-iya sila sang MaryMart Mall kag may madamo nga negosyo kag propiedad – sa  katulad namon nga mga ordinaryo nga journalist.

Wala sing bugal. Wala man siya sing pagdumot sa mga journalist nga naga-kritikar sa iya sa mga tindug niya sa pulitika kag sa ano man nga isyu pang-sosyedad. Gani abyan siya sang tanan!

We miss you, Larry! Segurado naton nga kaupod mo na (kag ang imo ginikanan nga si Atty Juan Jr. kag Mrs. Jamora kag si Angelo) ang Ginuo sa tion nga ini sa iya matahum nga Kaharian sa katubtuban.

***

Ang experyensya naton sa “mild” kag “asymptomatic” cases nagapakita nga pwede naton dag-on ang COVID-19 bisan paagi lang sa innate immune system (immune system at birth), samtang wala pa ang bulig sang acquired immune system nga hatag sang vaccine, nga tubtub subong wala pa sing kapihuan kon san-o magamit na sang publiko.

Ang innate immune system (IIS) isa ka rapid response system, nga dayon nagaaway sa “foreign invader”, nga wala nagakilala kon ini virus, bacteria, fungi ukon toxins man nga gina-producir sang microbes.

Indi ini katulad sang vaccine nga nagaaway lang sa specific nga target, nga nagagamit sang napaluya (weakened) nga mga virus agud mag-invoke sang immune response sang IIS kag mag-producir sang antibodies nga ipaaway sa kasahi sini nga “invading” virus, katulad sang COVID-19.

Pero, paano ini ginahimo sang IIS? Sunu sa mga siyentipiko nga nagatuon parti sa viruses, katulad sang COVID-19, kinahanglan nga makaya sang IIS ang nagaatake nga mga virus.

Kinahanglan lang nga makaaway sang IIS ang viral load, ukon ang kadamuon sang virus, nga kaya niya dag-on.

Ang away sang IIS paagi sa iya immune cells, ukon phagocytes, nagasugod sa pagsulod pa lang sang virus sa mga ganhaaan sang lawas tubtub sa pagsulod sini nga wala pa makapuyo sa host body cells kon diin mamuad, kag bisan nakagwa na ini agud manghalit sa iban nga bahin sang lawas.

Ining low viral load sang COVID-19 mapaseguro sa pagsunod sa health protocols katulad sang physical distancing, paggamit sang face mask, handwashing, kag paglikaw sa pagtandug sang mahigko nga kamot sa ilong, baba kag mata.

Importante man nga mabakud, ukon napabakud, ang IIS paagi sa healthy diet, bastante nga ehersisyo, indi magpa-stress kag may maayo nga tulog, labi na gid kon naghina na ang IIS. Sa malip-ut, a healthy lifestyle means a healthy immune system.

Sa amo ina nga kahimtangan – gasunod sa health protocols kag mabakud ang IIS – either mahilway ka sa infection, ukon ma-infect lang sing “mild” nga mahapos paayuhon, ukon wala nagapakita sing sintoma (asymptomatic) tungod lubos na nga “napatay” ukon “rendered inactive” sang phagocytes ang mga “invading” virus.

Ang pag-away sang phagocytes sang IIS ginahimo sini paagi sa pagputos (envelope) sang mga virus nga na-overwhelm nila tubtub “mapatay”.

Sa masami, ang mga linghod ang may mabakud nga IIS, nga nagahina ugaling sa pagdugang sang edad, luas lang kon ma-boost sing nagakaigu.

In fact, indi ini imposible bisan sa mga tigulang na. Pila ka kaso sang COVID-19 nagapakita nga naka-survive ini sila samtang “critical” ang ila sitwasyon.

Ina seguro kay bisan high viral load ang nag-atake sa ila nabuligan tambag ini sang napabakud nga IIS nga padayon nagaaway sa COVID-19 virus./PN