GIKAN sa pagano nga pagsaulog sang Halloween, naglipas ang panahon kag nangin tuhay ang mga pamaagi sang pagselebrar tubtub nga nakalab-ot sa sini nga henerasyon.
Tuigan nga ginasaulog ang Halloween sa tagsa ka Oktubre 31, nga nag-umpisa sa dumaan nga Celtic festival sang Samhain, sang mga mga pumuluyo nagatutod sang kalayo kag nagasuksok sang mga panapot nga magatabog sa mga kalag.
Halos duha ka libo ka tuig na ang naglipas, ginsaulog sang mga Celts nga nagpuyo sa mga dulonan sang Ireland, United Kingdom kag France ang ila bag-ong tuig sadtong Nobyembre 1 nga nagapatimaan sang pagtakop sang tig-ilinit kag patubas kag panugod sang tig-tulugnaw ukon tion sang tuig nga ginaangot sa kamatayon sang tawo.
Nagapati sila nga sa tunga sang Oktubre 31 kag Nobyembre 1, ginasaulog nila ang Samhain sa pagpati nga nagabalik ang mga kalag sang patay sa kalibutan.
Sadtong 43 A.D., nasakop sang emperyo sang Romano ang kadamuan sang teritoryo sang mga Celt. Sa paglipas sang panahon, ang duha ka piyesta sang mga Romano ang gintingob sa pagsaulog sang Samhain. Una nga ginasaulog sang mga Romano ang Feralia ukon ang pagdumdom sa pagtaliwan sang mga minatay kag ang pagpasidungog kay Pormona ang diyosa sang mga prutas kag kakahuyan.
Sadtong Mayo 13, 609 A.D., gindedikar ni Pope Boniface IV ang Pantheon sang Roma sa pagpasidungog sa tanan nga mga Kristiyano nga martir kag ang piyesta sang mga Katoliko sa adlaw sang tanan nga mga martir ang napasad sa Western church. Sang ulihi, ginpasangkad ni Pope Gregory III ang piyesta agud ilakip ang tanan nga mga santos kag mga martir kag ginsaylo ang pagdumdom sini gikan sa Mayo 13 padulong sa Nobyembre 1.
Madamo pa sang mga literatura nga nasulat angot sa kon paano nagsugod ang tanan, kon paano nagligwat, nagmaduagon kag paano nakalab-ot sa sini nga sahi sang selebrasyon ang pagdumdom sa mga minatay.
Mas ginapasulabi sang tanan ang Halloween party kon sa diin ginapasakop sang ginikanan ang ila kabataan agud mangin kabahin sa selebrasyon. Apang napaslawan ang mga ginikanan sa pagpahangop kon ano ang ginsuguran, kon ngaa may kahiwatan kag kon ano ang katuyuan.
Nagalipas ang panahon nga ang ulihi nga henerasyon nagatalang sa pag-usoy sa banas sang husto nga pag-obserbar sang pista minatay. Ginlamon sang sistema sang padugi sang negosyo kag may lamod sang komersyal ang tanan nga aktibidad.
Dapat mismo mga ginikanan, simbahan kag komunidad ang magpatudok sa mga kabataan kon ngaa may kaangay sini nga selebrasyon, kag dapat tadlungon ang mga namat-an nga aktibidad sang mga pagano kag indi hilikuton sang isa ka Kristiyano.
Dapat man ipahangop nga ang pagpadulong sa patyo indi higya-higya lamang kundi dapat nga magpangamuyo para sa mga kalag sang mga minatay nga sila ang mabuligan nga makita ang kasanag kag banas padulong sa kabuhi nga dayon.
Ang pag-obserbar sang piyesta minatay wala nagakinahanglan nga maghalad ang mga malahalon nga bulak kag kandila, paghanda sang garboso kag mga manamit nga pagkaon.
Himpit nga pangamuyo ang nagakaangay para sa pagdumdom sa mga nagtaliwan na. (bertladera@gmail.com/PN)
