KULANG na sa produksyon apang ginapasulabi pa ang obligasyon nga magpain sang kalamay para sa iban nga pungsod. Nagapanghakroy na ang mga sugar farmer sa probinsya sang Iloilo, kag posible ini man ang sentimento sang iban pa nga sugar farmers sa bug-os nga pungsod.
Bangud sa nakita nga kahimtangan sang nga sugar farmers sa probinsya sang Iloilo, ginpangisugan ni 3rd District Board Member Matt Palabrica nga ipalab-ot ang ini nga hibubun-ot kay Presidente Rodrigo Duterte paagi sa ginpasar nga resolusyon sa 13th Sangguniang Panlalawigan ng Iloilo.
Ginbitbit ni Palabrica ang paos na nga tingog, ang nagahuyhoy na nga lawas, kag halos nakulapan na sang maitom nga gal-om nga paglaum sang mga sugar farmer sa probinsya sang Iloilo.
Kaangay nga nagbitbit sang sulo nga naghatag sang iwag sang paglaum para sa mga sugar farmer ang pagduso ni Palabrica sang resolusyon. Ginalauman nga mapamatian ini kag matimbang man sang Department of Agriculture kag sang iya attached agency nga nagatalupangod sa sugar industry nga amo ang Sugar Regulatory Administration.
Ang iya proposed resolution may tigulo “Requesting His Excellency the President Rodrigo R. Duterte and the Honorable Secretary of Agriculture William Dar to Consider Putting a Stop to the Export of Sugar to the United States Because Sugar Farmers Lose Money in the Transactions and Urging the President to Provide More Support to the Sugar Farmers.”
Ginsiling sini nga sa kada tuig ginabulubanta nga nagatubas sang kapin sa 2,100,000 metric tons sang kalamay apang ang national demand yara sa kapin 2,500,000 metric tons ukon kabus sang kapin sa 400,000 metric tons nga kakulangan kag wala sang rason nga mag-export sang local sugar sa balor lang nga 350 pesos per bag ukon P7,000 per metric ton.
Magluwas sini, may yara sang yearly force export sang kalamay sa Estados Unidos sa rate nga seven percent sang total production ukon may average nga 140,000 metric tons kag diri nagakapyerdi ang mga mangunguma sang P920 million sa kada tuig.
Nadulaan sang angay nga kita ang mga mangunguma, ilabi na sa Iloilo, bangud sa ginpatuman nga polisiya sang Sugar Regulatory Administration ukon SRA.
Nalakip sa ginpasar nga resolusyon ang mga palamangkutanon nga napatuhoy sa Department of Agriculture kag sa iya attached agency nga Sugar Regulatory Administration kon ngaa ginapadayon ang annual exportation sang 140,000 tons sang kalamay nga nagabalor sang P3.1 billion bisan pa nga may kakulangan sang suplay nga kapin sa 400 metric tons nga nga nagabalor sang 11.13 billion pesos.
Bangud sa volume sang historical imported sugar, ginahingyo man sini sa presidente nga maghatag sang dugang nga suporta sa sugar industry. Imbis nga ang balor P11.3 billion nga ginagasto para sa imported sugar nga nagahatag benepisyo sa mga mangunguma sa iban nga pungsod, ang ini nga kantidad ang maganar man kuntani sang mga sugar farmer sa pungsod kag ini ang makaimprubar sa ila kahimtangan sa pagpangabuhi, ilabi na sa kaumhan nga ang sugar farming amo ang nagapanguna nga industriya.
Bangud sa sini nga pagtalupangod ni Palabrica, bisan ang mga sugar farmer sa probinsya sang Negros Occidental ang nagadayaw sa sini nga tikang kag nagalaum nga mabalikdan ang kawsa kag talupangdan ang industriya sang kalamay.
Ipakita naton nga may sayop sa patakaran kag disbentaha para sa pumuluyo kag sa mga mangunguma. Wala man sang polisiya nga indi maligwat kon ginasugo na sang panahon. Wala sang polisiya nga napagkit sa bato nga indi na maislan ukon mabag-o.
Mas maayo pa gid nga magtingob ang tanan nga kabahin sa sugar industriya, ang mga mangunguma, mga konsumidor kag mga negoyante agud nga mas mangin mabaskog ang tingog nga ginangurob kag mabatian sang pislian nga dulunggan.
Kon matalupangdan sang tanan, tuman na ka daku sang balor sang ginsaka sa presyo sang kalamay nga mabakal sa mga merkado, supermakets kag grocery stores. Ginaabaga sang mga konsumidor ang kabug-at sang presyo sang kalamay.
Nagabalor sang P53 kada kilo ang washed sugar ukon ang central nga kalamay nga ginatawag sang kadamuan. Ini ang akon ginagamit sa pagtimpla sang kape bangud nagalikaw ako sa pagkonsumo sang refined sugar ukon ang puti nga kalamay. Sadto, yara lang sa P42 ang kilo sina.
Kon indi kita makahimo sang paagi agud masolusyunan ang ginaagunto nga kahimtangan sang sugar industry, lauman naton ang mas pa gid nga pagsaka sa presyo sini, ilabi na nga may rason ang iban sa paghingyo sang mataas nga presyo bangud sa epekto sa ekonomiya sang pandemya.
Buylugan naton tanan nga mapangapinan ang industriya sang kalamay. Ang mahina nga tingog sang kada isa, magadaguob kon ini ang magtingob. Kon indi pag-ipahibalo sa ila ang masubo nga kahimtangan, indi sila makahibalo kag indi sila makahimo sang tikang.
Yara sa aton ang panugod sang akto. Maghulag kita kag magpahibalo. Tingob nga magpanuktok sa nagahimo sang polisiya agud makamarasmas sila nga masangkad ang apektado kag nagabuylog ang tanan sa pagligwat sa patakaran nga makapatin-ad sa industriya sang kalamay.(bertladera@gmail.com/PN)
