Pwede mapasabat ang China sa pagkalamatay sang mga koral sa aton Exclusive Economic Zone

AKIG gid ang aton abyan nga si Pedro, kag kita man, sa nadiskubrihan sang Philippine Coast Guard nga malapad gali nga lugar sa 200-mile Exclusive Economic Zone sang Filipinas sa West Philippine Sea kon diin madamo nga mga koral (corals) ang nahalitan gid.

In fact, nakita gid sang mga mananalom sang PCG kon ano kasubo ang nadangtan sang sining mga koral. Indi lang nagkarusdak (ruined), nagkalamatay gid!

Daku nga halit ini matuod sa aton maritime environment dira sa aton 200 nautical mile EEZ nga gindaug pa naton sa International Tribunal sa kaso nga gin-file naton batok sa China sadtong 2016 sa isyu sang Scarborough Shoal.

Diri sa mga koral nga  ini nagapanginaon, nagamuad kag gatener ang mga isda agud padayon makahatag sing pangabuhian sa aton mga mangingisda kag agud mapakaon sang isda ang aton mga pumuluyo.

Apang tungod patay na ang mga ini wala na dira sing mga isda kag kinahanglan “matamnan” na ini. Ang masubo ugaling kay ang pagpatubo sini abtan pa sang ginatos ka tuig.

***

Sin-o gid bala ang mapasibangdan naton sa sining pagkalamatay sang mga koral sa sulod sang aton EEZ? Kag mapanabat gid bala naton ang China sa sining kahalitan sang mga koral sa sulod sang aton EEZ?

Gaduha-duha si Pedro, labi na gid kay gabarangisi gid angChina sa pagsiling nga wala man kita ebidensya sa ining akusasyon.  

Well, kon sa direct evidence ang pagahambalon, posible wala gid kay wala sang isa sa aton sa Filipinas ang makasiling nga nakita gid sila nga nagahimo sini. In fact, sang bisan kon sin-o man nga nahibal-an naton.

Posible gani nga magsiling sila nga wala man nagadangat ang ila pagpanagat sa ginaluntaran sang mga koral sa idalom sang dagat. Kay nagapanunton man lang sila nga wala nagatungkad sa kaidadalman, ukon nagaladlad lang sila sang ila palutaw nga gamit sa pagpangdakop sang isda dira.

Ugaling sa ginatos nga nagapondo sa pagpanagat nga mangingisda sang China diri, ang paghulog kag pagganoy sang  ila mga pondo (anchor) bag-o makadulot sa naluntaran sang mga koral nagaguba ini sang mga koral.

Basi ginhiluan pa gani nila ining mga koral agud lubos na magkalamatay kag matampukan para maka-reclaim sang isa pa ka isla sa lawod nga nahimo na sang China sa pila ka kahigayunan. But, of course,indi kita makasiling sini kay wala man kita personal nga pagkahibalo.

Pero indi man lang ang direct evidence ang mabasehan sang isa ka akusasyon agud mapadulot ang kaso. Pwede man ang indirect proof, ukon proof by contradiction, kon diin malab-ut man ang kamatuoran paagi sa masaligan nga argumento ukon logica (logic) nga indi mabalibaran sang aton human senses.

***

Indi kita abogado, apang may pila man kita ka tuig sa pagtuon sa abogasya bag-o nag-untat. Natun-an man naton kon paano magpadulot sang akusasyon ukon pagsabat sini base sa natun-an naton bilang myembro sang debating team sadto sang University of Iloilo, kag assistant coach (ni Abogado kag Judge Pepito Gellada) sang isa pa ka team sang UI.

Sa nahibal-an naton, ang direct evidence galakip sang personal knowledge sang natabo kag paggamit sang forensic evidence katulad sang fingerprint kag DNA test.

Samtang ang “proof by contradiction” pwede makita sa argumento nga: (1) Indi pwede nga flat (pahandog) ang kalibutan otherwise mahulog ka sa edge (kanto) sang inang flat nga kalibutan, kag (2) Indi pwede nga wala siya sang kahilabtanan sa krimen kay siya man lang ang kaupod sang biktima sa kwarto sang matabo ini.

In fact, ang ining proof by contradiction ginatun-an gani ini sang mga estudyane sa hayskul sa ila pagtuon sa Mathematical logic sa subject nga Geometry nga sadto ginatudlo naton sa Molo (Iloilo City) National High School.

Ugaling ang paghulog sang court ruling pwede ang “guilty without reasonable doubt” kag “prepondence of evidence” lang kon indi gid lubos matagaan sing 100% nga pagpamatuod, nga masami ginpamatbat sa mga civil cases for damages, kag indi sa criminal cases nga may dala nga penalidad sang pagka-bilanggo.

***

So, ano ayhan nga kaso ang ma-file sang aton gobyerno  sa sining pagkalamatay sang koral sa aton EEZ? Pwede ang civil case for damages lang seguro, sa hangop man naton sa panugdaon ni DOJ Sec. Remulla tungod indi naton mapamatud-an ini sa direct evidence kag paagi lang sa circumstantial evidence kag mabakod nga argumento kag logica (logic)./PN