TUMAN ka atrasado ang pagbiyahe sa roll-on roll-off ukon roro gikan sa Iloilo padulong sa Negros Occidental, kag pabalik. Kanugon sang pila ka oras nga gina-uyang sang mga nagabiyahe nga nagatambay sa pantalan kag nagahulat sang ila masakyan.
Matuod nga barato para sa mga ordinaryo nga pasahero ang pletehan sa roro, ilabi na sa mga wala nagadali. Kahibalo kita nga may limitasyon ang kadasigon sang iya paglayag. Nahangpan naton ina nga limitasyon. Ang akon lang nga ginatalupangod amo ang sistema nga tuman ka hinay antes makasakay ang mga pasahero kag ang mga may dala nga salakyan.
Matuod nga nagakinahanglan sang tion ang pagkarga kag pagdiskarga sang mga pasahero, salakyan kag mga trak. Apang luyag lang naton nga talupangdon ini agud nga mas mahatagan sang sistema kag mapadasig ang hulag.
Katuyuan man naton nga matumod kon ano ang mga kakulangan kag mga kabangdanan kon ngaa nagalab-ot sa halos apat ka oras antes makalarga ang roro gikan sa pantalan. Kon madasig ang sistema, gilayon nga makalarga ang roro. Kahibalo kita nga kapin sa duha ka oras ang pautaw-utaw sini sa kalalawran antes makadungka.
Ngaa ginatalupangod naton ini? Agud nga mabalikdan man kag maaimprubar ang serbisyo kag mas makahatag sang tul-id nga serbisyo ilabi na nga separado na ang rehiyon ang Panay kag Guimaras nga mga isla kag ang Negros kag Siquijor nga mga isla.
Kon balikan naton ang ginsuguran, tuman na ka layo ang nadangatan kag kadaku na sang nabulig sini sa aton ekonomiya.
Suno sa “Bridges across Oceans: Initial Impact Assessment of the Philippines Nautical Highway System and Lessons for Southeast Asia” sang Asian Development Bank nga nabalhag sadtong April 2010, ang roro operations sa Dumangas, Iloilo–Bacolod, Negros Occidental Ro-Ro link na-umpisa sadtong tuig 2003. Sadto may yara lang sang 37 ka shipcalls nga narehistro sa una nga tuig sang operation tungod nga kadamuan sang Ro-Ro vessels naka-dock sa Iloilo City. Apang, ang mga shipping companies kag shippers nag-amat-amat sa pagkilala sa bentaha kag pagpadulong sa Dumangas Port kag amat-amat man nga nagsaylo ang traffic sa sina nga pantalan.
Sadtong 2008, ang port authority nakarehistro sang 4,913 ka shipcalls, tuman ka daku na pagdamo tuga sang nagamuad nga numero sang operators kag mga sakayan nga nagdedikar sa sini nga ruta.
Ang presyo sa pag-transport sang medical kits nabuhinan sang 60%. Pila ka mga ahensya sang gobyerno kaangay sang Department of Health (DOH) ang nagkakita sang bentaha sang roro.
Tuman ka daku ang impact sang roro network sa madamo nga mga kompaniya nga sadto nagapadala paagi sa conventional shipping. Ang pagbuhin sa transport costs nga gina-updan sang ka-episyente ang nag-transform kon paano ang mga kompaniya kag shippers mag-transport sang ila mga produkto sa bug-os nga pungsod.
Bangud sa pagsangkad sang roro network sa bug-os nga pungsod, ang trucking industry nagsangkad man kag madamo sang nasakpan. Madamo na sang bus ang nagabiyahe gikan sa isa ka isla padulong sa malayo nga mga isla.
Daku man ang nabenepisyo sang tourism industry sa roro. Madamo sang mga lugar nga mabudlay kadtuan ang nasulod na kag napadulungan sang mga lokal kag dumuluong nga turista.
Kadaku sang nabulig sang roro sa aton ekonomiya. Nabuksan ang bag-o nga mga merkado para sa agri-fishery producers; nagpagsik ang regional trade, tourism, kag area development; kag nabuhinan ang transport costs. Sa sini, ang mga lugar lunsay nakatilaw na sang progreso, nag-ulhot kag nakilala na karon.
Pila lamang ini sa mga matumod naton nga bulig sang roro sa pagpasulhay sang aton kabuhi kag pagbatak sa aton sa kapigaduhon nga nagpatin-ad sa aton ekonomiya.
Gani, angay lang nga talupangdon naton kag imprubahon ang sistema ilabi na nga sa palaabuton may magatindog na nga taytay sa tunga sang Panay-Guimaras-Negros nga mga isla. Mangin opsyon ini nga alagyan sang mga may salakyan padulong sa ila destinasyon. Mahimo nga indi na sila magsakay sa roro kag mabuhinan ang bulyada sang magasakay sa roro kag mabuhinan man ang tion sa paghulat nga makasaka sa roro.
Samtang wala pa ang taytay, dapat mga medyusan ang sitwasyon tungod madamo sang nagatabok nga naga-agwanta sa paghulat kag naga-uyang sang panahon nga kuntani nagamit nila ang tion sa paghikutar sang ila mga ulobrahon kag sa pag-atipan sa ila pamilya.
Pangabay lang nga kuntani mabuhinan ang oras sa paghulat. Tumuron ang mga kabangdanan kag solusyonan para sa kaayuhan sang tanan.
Kinahanglan ang roro tungod ini ang nagaduso sa ekonomiya padulong sa direksyon sang pagtin-ad. Sadto pa man nga mga panahon, tubtob karon, ang paglayag sa lawod ang mas kombenyente kag importante nga sahi sang transportasyon. (bertladera@gmail.com/PN)
