MABUDLAY man tungkaron apang may nagasiling nga ang cycle sang pandemic nagakatabu sa sulod sang kada isa ka siglo ukon 100-anyos.
Naglinapta na sa social media, ilabi na sa Facebook, nga ang pandemic nagaluntad sa kada 100 ka tuig ukon isa ka siglo.
Matalupangdan ang pagsiling nga ang bubonic plague nagluntad sadtong 1720; cholera outbreak sadtong 1820; Spanush flu sadtong 1920 kag coronavirus sini nga 2020.
Kon basahon mo, makakulugmat bangud daw mapatihan ang indikasyon sang mga nagkalahinabu kag nagakatabu sa karon.
Gin-athag ni History Professor Frank Snowden sang Yale University kag author sang “Epidemics and Society” nga nagaduda siya nga ang ideya sang pandemics naga-operate sa railroad timetable kag madamo sang problema nga matalupangdan sa sini nga mga post sa social media.
Indi lamang apat ka pandemics ang nagluntad kundi mas madamo pa apang daw ginapahigad lamang sang mga naga-post sang sini nga ideya sa social media.
Ginsiling sang World Health Organization nga ang pandemic amo ang pangkalibutanon nga paglaton sang bag-o nga balatian.
Kaangay man sini ang paglaragway sang US Centers for Disease Control and Prevention nga ang pandemic isa ka global outbreak sang balatian. Nagakatabu ang pandemics kon ang bag-o nga virus nagtuhaw sa pag-infect sa mga tawo kag maglaton sang tayuyon sa mga tawo.
Magluwas sa apat ka gintumod nga mga pandemics nga natabu sa kada isa ka siglo, may madamo pa nga pandemics nga nalipatan nga ilakip kaangay sang Great Plague of London sang 1665; ang yellow fever sa ulihi nga bahin sang 1800s; ang H2N2/Asian flu sadtong 1957-1958; ang H3N2 flu virus sadtong 1968; kag ang H1N1/swine flu sadtong 2009.
Aton isa-isahon ang apat ka outbreaks nga ginatumod sa Facebook post:
Plague — 1720-1722
Ang plague isa ka makalalaton nga hilanat tuga sang bacteria gikan sa mga ilaga nga ginkutot sang infected fleas kag nasaylo sa tawo kag nagtuga sang pinakamahaliton nga pandemics sa maragtas.
Kilala ini bilang Great Plague of Provence ukon Great Plague of Marseille, nagpatay sang kapin sa 126,000 ka mga tawo sa nabagatnan sang France umpisa sadtong 1720 suno sa artikulo ni Cindy Ermus nga ia ka history professor sa University of Texas sa San Antonio nga amo ang nagasulat sang libro tuhoy sa outbreak. Kag bangud ang ini nga plague nagluntad lamang sa France, indi ini makabig nga pandemic.
Cholera — 1817
Umpisa sang una nga paglapta gikan sa Calcutta sa ubay sang Ganges Delta sadtong 1817, nakapatay ini sang minilyon suno sa Robert Wood Johnson Foundation nga nagasuporta sa mga health research kag programs.
Sadtong 1854 Broad Street cholera outbreak sa Soho district sang London, suno sa foundation, base sa teorya sang English physician nga si John Snow nga ang cholera ang naglaton paagi sa exposure sa kontaminado nga tubig.
Spanish flu — 1918-1919
Ang ini nga pandemic tuga sang H1N1 virus nga may genes sang avian origin. Naglapta sa bug-os nga kalibutan sang 1918 tubtub 1919.
Sa Estados Unidos, una ini nga natumod sa military personnel sadtong 1918. Ginabulubanta kapin sa 500 milyon ka tawo ukon one-third sang populasyon sang kalibutan ang nalatnan sang sini nga virus. Ang kadamuon sang patay ginabulubanta yara sa kapin 50 milyunes sa bug-os nga kalibutan nga ang kapin sa 675,000 nagluntad sa Estados Unidos.
Gintawag nga Spanish flu, indi bangud gikan ini sa Espanya kundi bangud World War I sadto, kag Espanya lang ang pungsod nga tampad sa kadamuon sang napatay sang pandemic sa ila pungsod.
Coronavirus — 2019-2020
Natumod ang COVID-19 sadtong Disyembre 31, 2019, sang ang gobyerno sa Wuhan, China, nagkumpirmar nga ang ila health authorities ang nagatratar sang madamo nga kaso sang pneumonia gikan sa wala nahibaluan nga kawsa. Nakalipas ang walo ka adlaw, natumod sang China ang bag-o nga sahi sang coronavirus. Ang una nga kaso sang coronavirus sa Estados Unidos nakumpirmar sadtong Enero 21, 2020. Gindeklarar sang World Health Organization ang COVID-19 bilang pandemic sadtong Marso 11, 2020 nga nagasiling nga ini ang una nga pandemic tuga sang coronavirus.
Ginapresentar naton ang ini nga impormasyon agud nga indi magkahangawa kundi magtuon kag magpreparar bangud may mga bagay nga nagakatabu nga indi mapunggan apang mapahagan-hagan ang epekto kon kita ang preparado.
Bastante nga impormasyon, husto kag matuod nga impormasyon, ang panagang batok sa kahangawa kag agud mangin handa sa anuman nga pagpanghangkat sa tanan nga panahon. (bertladera@gmail.com/PN)
