NAGAPATI ang World Health Organization (WHO), sa una nga pahayag sini sa paghingapos sang Pebrero, nga indi na mapunggan ang paglapta sang COVID-19 sa gwa sang Tsina bisan pa amat-amat na kulpa ini sa Tsina.
Ugaling nagapati man ang WHO, sa ulihi sini nga pahayag sang Marso, nga indi ini mangin pandemic, ukon mangin lubos nga lapnagon sa kalibutan, kag indi kasubong kasakit ang igu sini sangsa igu sini sa Wuhan City, kon diin gid nagsugod ang ining “very contagious” nga virus.
Ina tungod ma-“contain”, ukon amat-amat mapahagan-hagan na ini, sunu man sa WHO, sandig mismo sa eksperyensya sang Tsina kag sang ginahimo man nga mga preventive measures sang iban nga pungsod.
Ining mga preventive measures nagalakip sang pag-ban sang biyahe kag pag-quarantine sang mga suspetsado sang infection sang COVID-19 halin sa Tsina kag iban pa nga pungsod nga may makahalangawa na nga igu sang sining virus.
Ang eksperyensya sang China nagpakita nga nag-peak na ang paglapta sang COVID-19 sa paghingapos sang Pebrero.
Naglab-ut sadtong Pebrero 18 ang mga bag-o nga infection sa 13,436 sa Hubei Province (sa diin namung-an gid ang Wuhan City) kag 312 sa gwa sini sa Tsina, sunu sa China Global TV Network, kag nangin 615 kag 45 (total of 660) na lang sadtong Pebrero 19 sa sining mga lugar.
Sa kaugalinon nga report sang CNA 938, isa ka English Radio Station sa Singapore, ang bag-o nga confirmed cases sa Tsina sang Marso 2 naglab-ut na lang sa 202 halin sa 1,109 sadtong Pebrero 20.
***
Una nagsaka ang confirmed cases sa Tsina sadtong Enero 23 sa 495 halin sa mga 50 pa lang sang duha ka semana antes, ukon 10 times nga pagsaka sang mga kaso, kon san-o gin-lockdown na sang gobyerno sang Tsina ang Wuhan City agud indi makabiyahe pagwa-pasulod diri.
Nadiskubrihan ang COVID-19 sadtong Disyembre 2019. Ang naka-diskubre sini amo si Dr. Li WenLiang, nga gin-akigan sang gobyerno sang Tsina sang ginpahayag niya ini nga wala kahibalo ang naulihi sa iya chat sa mga ka-alumni nga mga doktor sang “early December 2019”.
Unfortunately, si Dr. Li isa pa sa mga nabiktima sang COVID-19 nga ginkamatay niya sadtong Pebrero 7, 2020.
Ginpahayag niya ini sa iya diagnosis sadtong “early December 2019” sa Wuhan City sa isa pasyente “with an unusual pneumonia”, sunu sa JAMA Journal (February 5, 2020 issue) sang American Medical Association.
Sunu man sa JAMA, ang WHO regional office nakabaton sadtong Disyembre 31, 2019, sang notification halin sa Wuhan City parti sa pila ka pasyente nga may pneumonia nga may “unknown cause”.
Pila ka adlaw pagkatapos sang Disyembre 31, 2019, sunu gihapon sa report sang JAMA, ang mga researchers sa Wuhan Institute of Virology nag-identify na sa sining bag-o nga virus nga amo gid man ang ginbangdan sang outbreak na sang COVID-19.
Madasig naglapta ang COVID-19, kag sang maglab-ut na ang confirmed cases sa 495, gin-lockdown na ang Wuhan City sadtong Enero 23, 2020.
Ginpasarhan man ang Huanan Seafood Wholesale Market sa Wuhan, sa diin ginsuspetsahan nagsugod ang COVID-19 sa wala pa matumod nga sapat (wild animal) nga masami ginakaon sang taga-Wuhan.
Isa ka bulan, pagkatapos sang lockdown sa Wuhan City kag pila pa ka lugar sa Hubei province, nag-peak gid man ang paglapta sa COVID-19.
Nag-peak ang COVID-19 sa Tsina, sunu sa kaugalingon nga report sang CAN 938 sadtong Pebrero 20, 2020 kon san-o may total 74,576 confirmed cases, nga ang bag-o nga cases naglab-ut sa 1,109.
Amat-amat nagnubo ang confirmed cases tubtub sa 202 na lang sang Marso 2, sa diin naglab-ut na ang confirmed cases sa 80,026.
Matuod, nagsaka ang confirmed cases, pagkatapos mag-peak ini sa Tsina, sa pila ka pungsod lakip na ang Estados Unidos, ugaling, sunu sa WHO, indi ini mangin pandemic kag indi ini kasubong kasakit ang igu sangsa Wuhan.
Nagapabilin ang mortality (patay) sini sa mga three percent lang kag pagluntad lang sang mild cases batok sa mas madamo (85 porsyento sa Tsina) nga madale mapaayo.
Sa gihapon, bilang paniguro sang mga pungsod, sige ang pagpangamlig batok sa COVID-19 nga ang vaccine para diri pwede na magamit sa indi madugay. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
