INDI NA bag-o sa pagluntad sang baha ang 4th kag 5th districts sa probinsya sang Iloilo, lakip ang sa likod sini nga mga banwa sa probinsya sang Capiz.
Sadtong Disyembre 2, 2020, ang low pressure area nagtuga man sang pagbaha sa pila ka bahin sang northern Iloilo, partikular na ang ang mga banwa sang San Rafael, San Enrique, Sara, Ajuy, Banate, Batad, Bingawan, kag San Dionisio.
Indi man mahinago sadto ang malapad nga kamaisan nga nagahumlad sa kabukiran. Luyag sang probinsya sang Iloilo nga imprubahon ang corn farming paagi sa ‘corn terraces’ ukon ang hedged agricultural projects agud mangin kaangay ini sa Rice Terraces sa Banaue.
Apang, ang ‘best’ nga solusyon agud matapna ang pagbaha kag mahagan-hagan ang kahul-anan sa agrikultura amo ang pagtanum sang puno sang kahoy sa sini nga mga lugar bisan pa malawig ang paghulat sa pagtubo sini.
Sadtong Hunyo 2, 2021, naglabay ang bagyo Dante kag naglab-ot sa tuhod ang baha sa Balasan, Iloilo.
Naglabay man ang bagyo Odette sang Disyembre 2021 kag ang iban ang wala pa masyado nakarekober sa una nga naglabay nga bagyo apang liwat naman nga nahalitan.
Nagpintas na gid ang panahon bangud wala pa makabangon ang iban nga apektado sa halit sang bagyo Odette apang yari naman ang bagyo Agaton nga nagtuga sang daku nga huol bangud sa mamunog nga ulan nga dala sini.
Lauman na naton nga mangin masami ang maaguman naton nga huol gikan sa malain nga panahon. Indi na mabalik ang nagligad nga tinuig ang ulot antes malabayan sang bagyo ang Iloilo. Sa subong, bisan wala sang bagyo apang nagatupa ang mamunog nga ulan nga nagaresulta sa pagluntad sang baha.
Ginasiling sang mga eksperto nga epekto na ini sang climate change. May nagasiling nga ang pagluntad sang baha ang tuga sang nakalbo na nga bukid kag halos mais kag tubo ang ginatanum sang tawo sa mga kabukiran. May mga pasuni man nga bangud ini sa madata nga quarry operations bangud sa madamo nga pagkinahanglan sang quarry materials.
Nagapanglaghap kita sa kon ano ang matuod nga rason, indi naton matumod ang eksakto nga kabangdanan sa natabu nga pagbaha apang maathag, klaro, kag naeksperyensyahan sang kalabanan ang huol kag halit nga natuga sang baha.
Ang kawsa sang pagbaha ginapangita sa kon kay sin-o, apang ang kalamidad wala sang may ginapasin-o.
Kaangay sa isa lang ka pisok ang pagkapanas sang tanan nga bagay kag kabuhi kon mahalitan sang kalamidad apang tinuig kag makita ang resulta sang pagpangabudlay agud nga matanum kag mabuhi ang puno sang kahoy.
Indi tubtub san-o magatudluanay lang kita kon sin-o ang balasulon. Kinahanglan subong nga determinado kita sa paghimo sang angay nga tikang agud nga mapangapinan ang kabuhi sang tanan nga indibidwal. Indi pwede nga magpahigot sa mga kwartahan nga pamilya nga amo ang nagapanginpulos sa kabudlay sang mga nagapanguma.
Dapat subong pa lang may himuon na nga tikang agud nga masagang ang liwat nga pagluntad sang sini nga hitabu.
Indi na pwede nga pabuyan-buyanan ang ini nga alatubangon naton nga palaligban bangud nga masami na ang paglabay sang malain nga panahon, ang mamunog nga ulan nga nagatuga sang baha, may bagyo man ukon wala.
Pila na ka bagyo, kag bisan indi bagyo, ang nagatuga sang huol sa pagsinarayo sang tanan nga tawo.
Indi makabulong ang kwarta, nga ginansya sa quarry kag maisan, kon mapilasan ang lawas ukon madulaan sang pinalangga sa kabuhi.
Dapat tapnaon na ang mga lihok nga makatuga sang malain nga epekto sa pumuluyo.
Mahapos mag-utod sang kahoy, madali magkaka sang bato kag balas apang madugay ini nga maulian, madugay nga magpali ang pilas nga aton gintuga sa aton palibot. Tion ang kinahanglan sa pagtubo sang tanum, tion man ang kinahanglan agud nga maumpawan ang suba gikan sa kadalok sang mga nagapanginpulos.
Bangud sini, kinahanglan nga mag-akto na sa pinakamadali nga panahon. Kon temprano nga umpisahan, mas temprano man nga malauman ang resulta sang aton paghimakas.
Ang pagpabuyan-buyan magaresulta sa paglala sang problema, ang gamay magadaku, ang simple magakumplikado, kag ang mahapos magalala kon indi kita gilayon mag-akto.
Madamo sang alternatibo nga palangabuhian nga indi mahalitan ang iban nga tawo. Kinahanglan lang naton magkabalaka sa isig-kapareho kag sa nagasunod nga henerasyon.
Masakit maglahog ang kapalaran. Ang manggad nga natipon sa pila ka dinag-on, mapanas sa isa lang ka higayon. Wala sang may makabalibad sa paglabay sang kalamidad.
Pila na ka pagtilaw ang aton naagyan, tion na nga magmanton kita tanan. Tion na nga maghulag agud nga mahagan-hagan ang mabatyagan nga pagkatublag.
Dapat mangin sensiro kag determinado sa pagpatuman sang mga plano, dapat gilayon nga mag-akto agud indi maabtan sang isa pa gid ka delubyo, kon luyag naton nga mapaiway sa peligro. (bertladera@gmail.com/PN)
