SANG nagligad naton nga kolum (PN July 17 issue), nasugid naton nga may mga tanom nga makatabog sang mga insekto agud indi kita nila makagat, ukon makapanabad sa aton kalinong samtang nagapahuway-huway.
In fact, makabulig ang ining mga tanom agud makakini kita sa kamalahalon sang mga chemically-prepared insecticides bilang ayuda sa aton kinahanglan sa pagpapas ukon pagtabog sang mga makahalalit nga mga insekto.
Lakip sa sining mga insekto nga matabog (repel) naton palayo sa aton paagi sining mga tanom amo ang dengue mosquitoes nga nagadala sang makamamatay nga dengue virus.
Sa subong gani pila na ka libu ang napatay sang dengue diri sa aton rehiyon (Western Visayas) kag sa bug-os man nga pungsod.
Wala kita makahingadlan sing pila man lang sang sining mga tanom sa aton Hulyo 17 nga kolum. Ina tungod limitado sang editorial ang kalabaon nga masulat sang mga kolumnista namon sa kada isyu nga mapagwa.
Sa ining isyu (Hulyo 19) may lugar kita sa pag-mensyonar sang pila sining mga tanom.
Una ko nga hingadlan diri ang duha nga familiar kami sa amon balay. In fact, may tanom kami sini malapit sa amon kudal nga kami mismo ang nagtanom upod sa pila ka ornamentals.
Ining mga tanom amo ang lemongrass (tanglad) kag oregano.
Ang lemongrass isa man gani ka popular nga gamit sa kusina agud ipahamot sang linuto katulad sang tinola nga manok kag linaga nga karne, kag bisan gani bilang panulod sa ginalitson nga baboy.
“Luas nga isa ka importante nga herb ang tanglad, makabulig man ini sa pagtabog palayo sang dengue mosquitoes,” pamatuod gani ni Dr. Manuel Mapue, Department of Health (DOH) Regional Medical Dengue Coordinator for Metro Manila sa Ovicidal/Larvicidal (OL) Mosquito Trap Orientation nga ginhiwat sa Caloocan City sadtong Mayo 28, 2012.
Ang isa man ka pagtuon, “Evaluation of Herbal Essential oil against Mosquitoes”, sang Department of Plant Production Technology kag Faculty of Agricultural Technology sa Bangkok, Thailand nagpamatuod man nga ang tanglad may organic repellent kontra sa mga lamok.
Ang experimento nga ginhiwat sa laboratorio nagpakita nga ang oil extracts (duga kuha sa pagpuga) halin sa lemongrass (pati na ang peppermint, eucalyptus, citronell, kag cloves) epektibo sa pagtabog sang lamok nga nagadala sing dengue kag malaria.
Isa pa gid ka pagtuon, “The Effectiveness of Lemon Grass as a Natural Mosquito Repellent”, sang University of Southern California (YSC), nagpakita nga ang lemongrass extract pwede gamiton bilang alternative to chemical insect repellent.
Sunu naman kay Dr. Marilyn Patricio, professor sa Central Luzon State University, ang lemongrass ginagamit sa pagtabog sang mga insect pests nga nagahalit sa organic farming.
Ang organic farming isa ka pagpanguma nga wala nagagamit sang chemical insecticide kag nagagamit lang sang mga natural nga pangtabog sa mga insekto.
“Epektibo ini bilang border crop agud malikawan ang pagsulod sang mga insect pests sa organic farm,” dugang pa ni Dr. Patricio.
Ginarekomendar man niya ining lemongrass nga itanom, ukon ibutang sa paso (flower/plant pot), malapit sa bintana kag ganhaan sang puluy-an agud indi makasulod ang dengue mosquitoes kon wala ini sing mga screen cover.
Samtang, gina-rekomendar man ni Chris Deziel, isa ka landscape builder kag tag-iya sang pila ka gardening company, kag sang iban nga nagatatap sang mga herbal garden ang pagtanom sang oregano agud makabulig tabog sa mga lamok kag iban pa nga insekto.
Luas pa sini, magamit man gani ang oregano sa pagpanamit sang linuto kag sa pagbulong sang pila ka ginabatyag naton katulad sang ubo, asthma kag iban pa. Magamit man ini bilang bulong sa mga pilas kag pagkasunog sang panit.
Ining mga tanom, katulad sang tanglad kag oregano, mas epektibo nga panabog sa mga insekto kon pugaon kag himuon nga oil extract nga magamit bilang sprayer, ukon pamanyos sa panit, batok sa nagapangagat ukon nagapanabad nga mga insekto.
Tungod ugaling indi gid man madugay ang epekto sang pagpamanyos naton sining oil extract – mga 30 minutos lang, more or less – kinahanglan ta na, kon maglagaw gid man sa malayo, ang magbakal sa botika sang mga harmless nga mga chemically-prepared repellent nga may malawig nga inoras ang epekto. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
