Tigulang

MABUDLAY ang magtigulang. Mas mabudlay ang magtigulang nga mapabay-an. 

Ayhan nakita ini kabangdanan si Senador Panfilo Lacson nag-file liwat sang hagna nga maga-oblige sa mga hamtong nga bata sa pagsuporta sa ila ginhikanan.

Ang hagna nga liwat gin-file ni Senador Panfilo Lacson nagasaad nga sarang makapangayo sang suporta sa ila bata o mga bata ang ginhikanan nga wala na ginaulikid sang ila bata o mga bata. 

Kon mangin kasuguan ang ginaduso nga hagna, ang violator sarang mapriso o mapenahan sang sien mil pesos (P100,000).

Ginasaad man sa hagna nga ang bata nga nagatuyo sa pagbilin sang iya ginhikanan sa facility kag nagatuyo nga pabay-an posible nga mahunong sang anum tubtub napulo ka tuig kag magmulta sang tres sientos mil pesos.

Sa una nga pagkabati ko sini, napensar ko nga panahon na gid man seguro nga dapat may maathag nga kasuguan para sini ugaling karon daw sa nagbag-o ang paino-ino ko. Samtang posible matadlong ukon maupangan (deter) sang kasuguan ang pagbaya sa mga tigulang, kinahanglan nga tan-awon ini sa mas masangkad nga perspective.

Ang katungdanan sa pagsuporta sa mga tigulang indi maathag sa Family Code sang Pilipinas bisan pa nga na-define sa nasambit nga ang family relations nagalakip sang ascendants and descendants.  Pero “silent” naman ini sa bahin sa suporta.

Ang maathag abi nga kon magpangasawa ukon magpamana ang bata, dapat nga magpasad sila sang ila kaugalingon nga pamilya. Pananglit ang tanan nga bata magbiya sa ila puluy-an, sin-o ang magaagubay sa ginhikanan nga nagatigulang?

Ang Commission on Population nagasiling nga nagaamat damo ang mga tigulang sa aton pungsod. Bisan mayoriya sang population sang Pilipinas makabig nga mga bata kag adult, nagataas naman karon ang numero sang mga tigulang. 

Napakita sa census and population survey sang tuig 2015 nga sobra sa sien milyones ang populasyon (100,979,303) sang Pilipinas. Suno sa Philippine Statistics Authority, sobra siete milyones (7,548,769) ang mga tigulang nga nagaedad 60 anyos – pataas.  Ginpahamtang sa 7.5 percent sang kabilugan nga populasyon sang Pilipinas, mga tigulang.

Ginpahamtang naman sa 7.5 milyones (7,536,383) ang populasyon sang Kabisay-an Nakatungdan, 712,311 sini ang mga 60 years old and above nga ginbanta 9.45 percent sang kabilugan nga regional population.

Suno sa PopCom  ang Pilipinas nagapadulong sa “aging population”.  Kadam-an nga pungsod nagakabig nga “aging” kon nagdangat na siete porsiento ang populasyon sa ila mga tigulang 69 anyos pataas. Sa Pilipinas, kapin sa 9.5 percent sang popuasyon sini, senior citizens na.

Diri sa Pilipinas, 65 anyos ang mandatory retirement gani nga makabig na sila nga “no longer earning”. Sa pagtigulang niya, mas kinahanglan niya ang kuarta para sa iya maintenance medicines, pagpabulong kay nagaamat na hina ang health may kahilabtanan sa edad. Nadulaan na sang ngipon ang kadam-an sa ila. Indi na makaangkab sang husto. Nabudlayan na mag-usang. Mabudlay man para sa iban ang pag-digest. Madali maapektuhan kon mapaang ang palibot. Kon matugnaw ang panahon, apektado man.

Ang iban indi lang sungkod ang kinahanglan, kundi wheelchair na.  Kinahanglan man sang adult diapers bangud sang urinary ukon fecal incontinence (resulta sang partial o total loss sang bladder or bowel control). 

Kinahanglan nga mahangpan sang mga adult children nila nga ang tigulang nagakinahanglan na sang pagbatiti o pagbantay kaangay sang lapsag.

Ugaling kita nga mga adult children, masako na sa aton mga pamilya nga naligaan ta naman hatagan sang atensyon ang aton nagatigulang nga maga ginhikanan.

Seguro, ang tagsa ka pamilya dapat nga may plano sa pag-agubay sa ila mga tigulang.  Dapat may pagakuhaan nga pundo para sa ila medical needs o hospitalization.  May “care giver” nga magadepara.  May puluy-an nga magahatag sa mga tigulang sang pagpalangga kag assurance nga indi sila pagpabay-an. Labaw sa tanan, indi dapat isalig sa isa lang ka miembro sang pamilya.  Sayup ina’ng pagpati nga ang laon sa pamilya ang nakatuka sa pag-agubay. (Ina kuno ang misyon sang mga laon.)

Seguro, may kampanya o programa nga maga-educate sa mga bata nga obligasyon nila ang pagtatap sang ila nagatigulang nga ginhikanan.  Kon may responsible parenting, dapat may ara man nga pamukaw sa igpatugsiling sang mga adult children kon paani mangin responsible nga mga bata sa ila “aging or eldery parents”.

Basi kinahanglan man magdihon sang kasuguan ang lehislatura sa pagkabig sang mga elderly bilang “dependent” nga sarang malakip sa tax sang individual.  Mas mayo kon may “home for the aged program” ang gobierno para sa mga indi makasarang sa pagtustos sang ila ginhikanan apang kinahanglan nga may regular visitation duties sila.

Kontani magaabot ang panahon nga wala na sang nagaliholiho o nagapakilimos nga tigulang sa dalan.  Kontani mapangitaan naton sang medyos nga malab-ot ang ideal nga ang mga tigulang ginatatap kag ginapalangga (nga indi na kinahanglan pa nga mapilitan pa bangud sang kaid-id sang kasuguan./PN