NABALIKDAN na gid man kon ngaa malas-ay ang kalamay kag kon ngaa kuyos ang tubo nga nagatindog sa duta.
Madugay na nga panahon nga wala nahatagan sang lubos nga importansya ang sugarcane industry sa probinsya sang Iloilo bangud nga nakapokus lamang sa palay, kasapatan, high value crops, kag iban pa nga patubas sa uma ang aton gobyerno lokal.
Matuod nga importante ang palay kag iban pa mga pananum ukon kasapatan apang dapat nga indi man pagkalipatan ang sugarcane industry bangud tupong ang ila kaimportante sa aton ekonomiya.
Pasalamatan naton si 3rd District Board Member Matt Palabrica nga naghatag sang igtalupangod diri paagi sa iya privilege speech sa regular session sang Sangguniang Panlalawigan sadtong Martes, Hulyo 3, 2020.
Madamo sang benepisyo kag pondo sa national government nga wala nahatagan sang importansya nga kuntani kon napangitaan sang paagi daku ang mabulig sini sa industriya sang kalamay. Nagpundo ang pondo bangud wala sang may maka-isrot maghatag sang kapuslanan para sa sektor nga natungdan.
Natalupangdan ni Palabrica nga wala nalakip ang sugar industry sa annual profile sang probinsya sang Iloilo. Dapat mahatagan ini sang pagtalupangod bangud may masobra sa 20,000 ka ektarya sang duta nga natamnan sang tubo kag may kapin sa 5,000 ka mangunguma ang nagasandig diri kag posible maapektuhan kon mapabay-an ukon indi pagtalupangdon.
Maayo nga plano kon pahamtangan sang point person sa Iloilo Provincial Agriculture Office nga pagatawgon nga sugarcane specialist nga magatutok sa sini nga industriya. Dapat hibaluon kon ano ang eksakto nga kasangkaron sang mga uma nga ginatamnan sang tubo, sa diin nga bahin sang probinsya ini makita, sin-o ang mga tag-iya sang katubuhan, pila sa ila ang nagatanum pa kag pila naman ang nag-untat na.
Angay man nga hibaluon kon ano ang kabangdanan sang ila pag-atras sa pagtanum sang tubo. Dapat mahibaluan kon ano ang mga rason kon ngaa nagluya ang industriya agud nga mahatagan sang angay nga interbensyon sang provincial government.
Dapat man nga hibaluon kon ano ang kahimtangan sang mga sakada, kon pila na lang sila ang ang nagatrabaho, kon sa diin na ang iban nagpamulya, kag kon ano ang ila ginhimo nga palangabuhian tal-os sa pagkasakada.
Tungkaron man, sa bulig sang Department of Social Welfare and Development, kon ano ang epekto sa paghatag sa ila sang 4Ps, kon matuod nga nagsalig na lang sila kag wala na sang gana nga magtrabaho sa katubuhan.
Dapat mahibaluan man naton kon pila ang patubas sang tubo, kon supisyente ini sa kinahanglanon sang probinsya kag rehiyon, kon indi dehado ang mga mangunguma sa presyo nga ginatan-ay sang merkado, kag kon ano ang dapat nga himuon sa punto sang modernisasyon.
Kon indi paghimutaran ang sugarcane industry, indi makita nga nagalas-aw ang kalamay kag kon indi pagdimdiman indi man mahibaluan nga malas-ay na ang sabor.
Panahon na nga atipanon nga may pag-ulikid kag pagpalangga ang industriya sang kalamay. Tion na nga ibalik ang katam-is sang tubo paagi sa pag-abono sang angay nga benepisyo gikan sa gobyerno.
Nagakabagay lamang nga talupangdon kag ipat-in sa mapa sang probinsya snag Iloilo ang presensya sang sini nga industriya nga daku ang mabulig sa aton nga ekonomiya.
Buligan naton nga makabangon ang sugarcane industry paagi sa pag-agubay sa mga tag-iya sang katubuhan, sa mga sakada kag sa nagasandig sa sini nga palangabuhian.
Nagalaum kita nga balikdon man sang Department of Agriculture 6 ang ini nga punto kag magpakig-angot sa mga natungdan agud makatipon sang datus kag impormasyon para sa nagakaangay nga interbensyon.
Bisan sin-o sa aton ang nagapokus na lang sa pandemya. Sa matag-adlaw nga tanan kabahin na sang aton pangginawi ang pagtualupangod sa sini nga health crisis dala sang covid-19.
Maayo lamang nga yara si 3rd District Board Member Matt Palabrica nga naghatag sang importansya sa sini nga bagay. Ginbuksan niya ang higayon nga mapatin-ad ang sugarcane industry paagi sa pagtalupangod kag paghimo sang plano kag programa para sa diri.
Matuod nga malawig nga binulan ang hulaton, indi kaangay sang palay nga halos tatlo lang ka bulan makaani na, apang mapuslanon ang paghulat kon dagaya ang mangin kita gikan sa tubo.
Itib-ong naton ang sugarcane industry sang Iloilo, buligan naton ang aton kaugalingon nga mangunguma kag industriya.
Kon maduga kag matam-is ang tubo, mangin matam-is man ang puturo sang Iloilo. (bertladera@gmail.com/PN)
