TUNGOD sa ongoing nga gyera sa tunga sang Russia kag Ukraine nangin “unpredictable”, ukon wala kaseguruhan, ang lakat sang negosyo sa langis (oil) sa madamo nga mga pungsod.
Nangin tulod-butong ang negosyo sang oil sang Russia sa Uropa, labi na gid sa NATO countries nga apin sa Ukraine, nga naga-apektar man gani sa iban nga mga pungsod sa gwa sang “sphere of conflict”.
Tungod man ini kay ginapilit sang US kag iban pa nga myembro sang NATO ang pagpatuman sang mga “sanction” pang-ekonomiya batok sa Russia agud mapasugot na ini sa isa ka “peace deal”.
***
Mas gustuhon sang mga negosyante ang estable nga lakat sang presyo (stable pricing) sang mga produkto, bisan mataas pa ini, sangsa “erratic”, ukon wala kaseguruhan, nga nagabutang sa duha-duha sang ila maginansya.
Tungod sini mangin maamligon gid ini sila sa kon diin ibutang ang ila kapital agud kon madisgrasya ang lakat sang negosyo indi sila matam-an. Kag lakip man diri ang ila problema sa oil.
Sa pagnubo sang “supply”, sa idalom sang Law of Supply and Demand, magasaka ang presyo sang oil kag ang mga produkto sini nga diesel fuel kag gasolina. Nga nagakatabo na.
Malain pa kay tungod sa pagsugod na sang “recovery” halin sa pandemic, ang pag-uswag sang mga negosyo kag palangitan-an sang mga tawo magapasaka man ini sang “supply” sang nagalagaw nga kwarta, nga makapasaka (inflation) sang mga bili sang mga balaklon. Makabulig diri ang sige na pagbukas sang mga negosyo.
***
Ti, ano ang mahimo naton sa sining problema sang karon nga pagtinaas sang bili sang oil kag sang panguna nga balaklon sang mga pumuluyo?
Mapilipitan kita seguro sa pag-suspend anay sang pila ka lihok batok sa Climate Change agud magtutok anay sa mas “immediate” nga problema naton sa “supply” kag bili sang oil.
Dapat tutok lang anay kita sa pagpaseguro sang aton “energy security” kag “affordability” sang mga panguna nga balaklon.
Kinahanglan naton anay ang pagpataas sang aton local oil production halin sa 33,754 barrels kada adlaw (source: Worldmeter 2016) agud maibanan ang aton ginabakal (import) nga oil nga mga 429,000 ka bariles kada adlaw.
Indi man kita anay magbaligya (export) sa luas sang mga 14,774 ka bariles kada adlaw sang aton gina-producir diri nga oil, nga sa kon ano man nga “economic weirdo” naga-export pa gali kita sini!
Dapat man naton anay palabihon ang pag-generate sang mga energy nga mas “sustainable” kag mas “efficient” agud mapun-an ang aton kakulangan sa energy halin sa oil imports, katulad sang renewable solar, hydropower, kag wind power.
Paagi sini mapasanyog naton ang pagtukod sang electric kag solar-powered nga mga salakyan. Samtang padayon man kita sa pagtuon agud mangin mas “efficient” anay ang indi ta pa mabuslan nga energy providers sing “less disastrous” nga mga renewable energy.
Kinahanglan man naton ang malaka nga pagbyahe sang mga private vehicles kag mas “efficient” nga mga ruta sang mga salakyan pampubliko. Pasanyugon ta man ang paggamit sang bisikleta sa pagsulod kag pagpauli halin sa ginatrabahuan.
Samtang, naga-offer ang Asian Development Bank sang bulig agud pondohan ang pagpauntat na sang pila ka coal-powered plants sa Southeast Asia – Indonesia, Philippines kag Vietnam – agud mapadasig ang pagbulos sang mga proyekto sa renewable energy sa ila. Nga indi maghulat pa sa target sang pungsod sa pag-cut sa 35% sang coal-powered energy naton sa 2030 nga ginapanugyan sang Renewable Energy Act of 2008 kag RA 2013.
Mahimo kuno ini sang ADB bisan subong dayon kon sugot ang mga gobyerno sining mga pungsod nga may mataas ang paggamit sang coal-powered energy. Sa kabug-usan, 57% gid sang energy generation sang pungsod ang halin sa mga coal-powered plant.
Parti sa pagpanubo sang presyo sang langis, basi pwede man ang pagpanubo sang oil tax sa P1/L na lang.
Basi matagaan ta man subsidy ang agricultura kag iban pa nga production sector agud mapanubo ang presyo sang ila mga produkto. Kag basi makabulig pa kita ayuda sa natam-an gid nga mga trabador.
Padayunon ta man ang health protocols kag pangbakuna agud mapasanyog ang mga aktibidad sa ekonomiya sang mga hilway sa Covid-19 nga mga negosyo kag mga pumuluyo nga makahatag man sing dugang nga buhis sa gobyerno.
Indeed, kinahanglan naton ang ini nga mga lihok kag iban pa agud mapamag-an ang aton problema sa oil kag mapasanyog pa ang aton ekonomiya./PN
