NAPAGKIT na naman sa pinanid sang aton maragtas ang kinaiya kag dalit nga natuga sang bagyo “Ursula.”
Nakahibalo ang tanan sa hulag sang bagyo, sa iya pagalabayan, kon ano kapwersado sang hangin kag ang kamadlos nga magabayo sa iya nga malabayan, apang wala ginlauman ang tubig-ulan nga nadala sini nga tuman ka munog kag nagresulta sa pagbaha sa palibot.
Nakibot ang mga kabanwahanan sa norte sang Iloilo, ilabi na ang banwa sang Balasan, Batad kag Carles sa bulyada sang tubig-baha nga nagtuga sang daku nga halit sa ila tagsa ka puluy-an.
Nagmanton na ang mga pumuluyo sang quinto distrito sa leksyon nga gindala sang bagyo “Yolanda” sadtong tuig 2013. Nakapanigana na ang tanan kag may ideya na kon paano atubangon ang bagyo paagi sa ila natun-an kag na-eksperyensyahan sadto sa panahon sang pagwaswas sang bagyo “Yolanda.”
Apang, ang wala gid nila ginlauman ang hinali nga pagsaka sang tubig-baha, nagadaludo, tuman ka kusog, kag gin-anod ang mga kasapatan, kagamitan kag lakip na ang makaluluoy nga mga tawo nga nadulaan sang kabuhi.
Sa pinakaulihi nga report, Disyembre 27, naglab-ot na sa siyam ang nakumpirmar nga patay kon sa diin tatlo ang sa Balasan, lima sa Batad kag isa sa Carles. Natumod ang mga napatay nga sanday Danilo Abendanio, 62-anyos; Henry Alfuente, 56-anyos; kag Joemar Dela Cruz, 30-anyos nga lunsay residente sang banwa sang Balasan; Ruel De Asis, 42-anyos; Ljee De Asis, 12-anyos; Rhianna De Asis, 3-anyos; Eduardo Alvarez, 62-anyos; kag Jeboy Lamatao, 34-anyos nga lunsay residente sang banwa sang Batad; kag Glenn Dejusco sang Carles.
Padayon naman nga ginapangita pa ang mga nadula nga tatlo ka persona sa Batad, duha sa Estancia, kag anum sa Carles.
Lauman naton nga may yara pa sang pagbag-o sa numero sang mga napatay kag pagtumod sa ila sang ila mga himata samtang nagapadayon ang search and retrieval operations sang mga natungdan nga ahensya sang gobyerno.
Liwat naton nga balikan ang kabangdanan nga ginatudlo sa pagluntad sang makatalagam nga pagdaludo sang ulan nga nagresulta sa hinali nga pagbaha. Isa sa ginatudlo diri amo ang pagtapas sa mga puno sang kahoy kag ang pagpalapad sang talamnan sang mais nga mas naghatag sang daku nga kita sa mga tag-iya sang duta.
Sadtong tuig 2010, ginareport nga malapnagon ang pagtanum sang mais nga nag-umpisa sadtong 2005 nga nagalapad sa kapin 800 ka ektarya sang duta nga kalabanan mga banglid.
Kadamuan sa ginatanum nga mais mga genetically modified corn nga mas madamo ang matubas kag mas nagabatu sa balatian.
Naglipas ang tatlo ka tuig, naglab-ot sa 9,300 ka ektarya ang duta nga natamnan sang mais bangud nga nagaganar sang kapin sa 40,000 pesos kada tuig ang isa ka mangunguma sa pagtanum sang mais kag samtang nagalapad ang uma, nagadaku ang kita.
Suno sa Department of Agriculture, sadtong 2018 ang Iloilo nagpatubas sang 11,374.79 metric tons sang white corn kag 65,965.92 metric tons sang yellow corn.
Gintudluan sang ahensya ang mga mangunguma tuhoy sa Sloping Corn Production in Sloping Areas ukon SCOPSA technique agud may ihibalo sila sa husto nga pagpanguma nga bastante ang patubas apang wala nagaguba sa natural resources.
Mismo si DA-6 regional director Remelyn Recoter ang nagsiling nga ila gintudluan ang mangunguma nga pasanyugon ang corn productivity paagi sa pag-adoptar sang sustainable adaptive technologies sa mga banglid.
Nakita nila nga masobra 80 porsyento sang duta nga ginagamit sa panguma mga banglid kag ang topsoil may posibilidad nga mag-erode ukon magdaludo panaog.
Indi pa maathag kon kamaisan ang kabangdanan, apang dapat nga tun-an kag ligwaton ang sayop nga hilikuton. (bertladera@gmail.com/PN)