HAPPY NEW YEAR sa tanan! Kabay nga mangin mabungahon man ini sa pagpangabuhi sang tanan!
***
Natublag ang aton abyan nga si Pedro sa panugdaon kag report naton sadtong adlaw sang Paskwa, Disyembre 25, nga daw wala gid sing nahimo ang gobyerno sa padayon nga pagbinaha-baha (flooding) sa aton pungsod.
Tarso ka, Pedro. Ang siling ko nga may nahimo man, ugaling kay indi lang significante, ukon indi gid ma-apreciar sang aton mga pumuluyo.
Ang aton rason amo nga ang pagbinaha-baha sa mga lugar nga sadto masami ginaigu nagabalik-balik man lang sa paglipas sang tinuig. Kag mapamatud-an ini sang mga report sang tri-media.
Of course, admitido naton nga isa ang aton pungsod sa most vulnerable sa natural causes – bagyo, maperwisyo nga pagbinaha-baha labi na gid sang makatalagam nga flash floods, lanslides, volcanic eruptions, pagtaas sang temperatura sangsa kinaandan, kag ang pagsul-ob sang dagat sa aton mga baybayon tungod sang Climate Change.
Partikular sa extreme weather nga tuga sang Climate Change, daku nga problema matuod ang masami nga pagtener, nga kon kis-a sa sobra isa ka semana, sang rainwater kag pagsul-ob sang dagat kon taob sa madamo nga mga lugar sa pungsod.
Ga-obligar ini sang mga pumuluyo sa pagbakwet nga nagabutang sa delikado ang madamo nila nga pangabuhian – pagkabutang, mga hayop, pati na ang ila mga puluy-an. Kag kon indi man maanod sang baha, basi makawatan pa sang mga wala huya. Kon may tabang man nga mabaton indi man lubos nga makapabangon sang ila pangabuhian.
Ang pagbinaha-baha indi lang tungod sa bagyo, kundi sa shear line man, ukon ang pagtabuay sang mainit kag malamig nga hangin, nga nagadala sang madamol nga ulan nga nagapabaha sa palibut, katulad sang natabo sang nagliligad nga semana.
***
Nakasiling kita matuod nga pabalik-balik man lang ining problema sang pagbinaha-baha sa madamo nga mga lugar diri sa pungsod.
Ejemplo lang sang tuig 2018 kung diin nag-antos kita sang pagbinaha-baha dala sang 8 ka bagyo nga nag-igu gid (landfall) sa aton, kag sang nagpangilihid lang nga 2 ka severe tropical storms, 5 ka tropical storms, kag 6 ka tropical depressions nga nagdala, nonetheless, sang kahalitan man kag madamol nga ulan.
Indi ta pa malipat sa Super Typhoon Yolanda nga nag-igu sang Tacloban, Leyte sadtong Nobyembre 2014 nga may kabaskug nga sobra 315 kph. Nagpatay ini sang sobra 6,000 ka mga pumuluyo kag indi makwenta nga mga kahalitan sa propiedad kag infrastructura.
By the way, sunu sa Pag-asa, ang masunod amo ang classification sang mga bagyo: Tropical depression – 61 kph ukon kubos sina; Tropical storm – 62-88 kph; Severe tropical storm- 89 – 117 kph; Typhoon – 118-220 kph; kag Super typhoon – nga sobra sa 220 kph nga pwersa.
Ining mga bagyo nagdala sang heavy rainfall sa Mimaropa (Mindoro, Marinduque, Romblon, Palawan), sa Bicol Region, Eastern Visayas, sa Davao Region, kag Calabarzon (Calamba, Cavite, Laguna, Rizal, Quezon), kag sa Metro Manila.
In fact, sadtong Disyembre 8, 2024, ang maperwisyo nga panghulag sang hangin, temperatura kag hamog (weather system), nga sa madamo nga hitabo wala man gani sing bagyo, nagtuga gihapon ini sang significante nga flooding liwat sa Calabarzon, sa Bicol Region, Eastern Visayas, sa Davao Region, kag sa Mimaropa. Nangin biktima man sini ang Metro Manila sang pagbinaha-baha.
***
Well wala kita kahibalo sing lubos kon ano gid ang nahimo sang gobyerno sa problema sang flooding sa tanan nga lugar sa pungsod.
Pero may nahibal-an kita sa nagakahinabo sa Metro Manila. Sunu sa DPWH nakatukod sila sang mga 5,000 ka anti-flooding projects sa bug-os nga pungsod, nga laban sini yara sa MM. Nakabulig man ini sa pag-relocate sa MM sang mga informal settlers, kag nakabulig patigayon sang mga greening projects nga nagamit na sang mga pumuluyo sa recreation kag conservation sang palibut (environment).
Admitido ugaling sang gobyerno nga tubtub subong kulang gihapon ang ila mga anti-flooding projects kag greening activities agud matambagan ang problema sa flooding para sa overpopulated nga Metro Manila nga sadtong 2023 ang populasyon nag-abot na sa 14.9 ka milyon.
Well, bahin sa Iloilo, daw wala gid man daku gid nga reklamo ang mga pumuluyo diri angot sa flooding sa karon. May yara na nga 8-km. Iloilo Floodway, courtesy ni anay Ilonggo Senate President Franklin Drilon, nga gatambbag sa pag-awas sang mga suba sa probinsya sang Iloilo pakadto sa syudad nga sadto nagpaanaw gid sang tatlo sa apat (3/4) ka bahin sang siyudad. May mga pag-relocate man sang mga illegal settlers halin sa higad sang mga suba kag dangerous nga mga lugar, kag madamo man ang greening projects.
Kon may yara gid man nga kakulangan, ang pagbinaha-baha agi man lang nga dayon masolbar sang mga drainage/waterway pakadto sa Iloilo River kag sang mga tributaries sini.
Syempre, wala man katapusan ang problema sa pagpangabuhi sang tawo. Gani, padayon man ang pagsabat sa sining mga problema sang gobyerno para sa kasulhayan sang mga pumuluyo./PN
