DAKU nga halit ang gindulot sa kalibutan sang mapintas nga pandemya (COVID-19) nga una nag-igu sa Wuhan, China sadtong Pebrero 2020.
Nagpaantos kag nagpatay gid ini sing minilyon ka mga tawo sa kalibutan.
Sunu sa report sang WHO, as of Sep. 11, 2022, may 605 ka milyon ang confirmed cases sang COVID-19 kag 6.4 ka milyon ang napatay sa bug-os nga kalibutan.
Sa report man sang WHO sadtong Oktubre 7, 2022, ang Filipinas may 3,961,349 ka confirmed cases kag 63,149 deaths.
***
Tungod sa kadasig sang pagpanglaton sini, halos makahulag gani ang mga pumuluyo sa ginapatuman nga mga lockdown kag istrikto nga health protocols.
Madamo ang nawad-an trabaho, nag-collapse ang mga negosyo, kag gasala-sala man gani ang gobyerno kon paano mabuligan ang tanan.
Salamat sa madasig nga pagpang-bakuna, napatahaw sini ang pandemya, nga kon nagapabilin pa ini indi na gawa makahalalit. Kag amat-amat nga nagbangon ang mga ekonomiya bisan sige gihapon ang pagpatuman sang health protocols.
Ang siste kay duha ka tuig halin sadtong pandemya, nagtuhaw man ang gyera sa tunga sang Rusya kag Ukraine sadtong Pebrero 24, 2022 nga nagapadayon tubtub subong.
In fact, indi lang “economic depression”, ukon pagbagsak sang pangbuhian ang natabo kundi ang dugang nga kabudlay nga dala sang “inflation” nga amat-amat manughulog sa “economic recession” sa sige-sige lang pagtaas sang balaklon.
Mabasol diri ang pagtaas sang bili sang fossil fuel (oil kag natural gas) nga kinahanglan sa gyera nga mayor nagapahulag sang enerhiya sang tanan nga mga pungsod sa kalibutan, kag tungod man sa mga “sanctions”.
Nag-domino effect ang pagtaas sang bili sini sa pangabuhian sang mga pumuluyo, nga nagdugang pa sa paghikahos sang mga pumuluyo tungod sa pandemya.
Ang siste kay nagpasaka pa sing interest rate ang Federal Bank sang Estados Unidos agud matabangan ang iya ekonomiya nga sadto ang inflation naglapaw na sa 10%, nga sobra kaayo sa ideal nga 2-4% agud mapa-ugwad ang ekonomiya sing mabungahon.
Nagpanubo ini sang balor sang kwarta sang iban nga mga pungsod nga gasandig sang ila balor sa USD, lakip ang Filipinas.
Labi pa kay negatibo ang aton international trade tungod mas madamo ang ginabakal naton sangsa ginabaligya sa luas.
Kon may mahimo kita diri, isa seguro ang pag –“import” sang USD paagi sa mga mapasulod nga investment sa pungsod, kag ang pagpauswag sang aton mismo export.
Nakabulig man sa aton domestic economy (GDP) ang sobra 2 ka milyon naton nga OFWs nga padayon nagapadala sang allotment sa ila mga pamilya diri sa pungsod.
Indi man naton kinahanglan magkahangawa gid kay ang experyensya sang kalibutan sa “Great Depression” sadtong 1929 kag “Great Recession” sadtong 2008 nakuhaan naton sing leksyon agud mapahagan-hagan ang paghikahos sang aton ekonomiya.
***
Kilala nga “spender” ang Filipino nga bisan ang Bangko Sentral nga Pilipinas (BSP) nakanotar.
Makita naton ini sa aton pag-selebrar sang madamo nga mga pyesta kon san-o ginapilit naton mangutang gid agud lang may mahanda sa nagaduaw nga mga himata kag mga abyan.
Ang mga Filipino man ang may pinakalawig sa kalibutan nga pag-selebrar sang Christmas Season halin Setyembre tubtub Disyembre kag tubtub pa gani sa una nga semana sang bag-ong tuig, nga wala naton ginakahilakan gastusan.
Well, may bentaha ini sa aton ekonomiya kay nagapadalagan ina sang negosyo kag serbisyo nga makahatag trabaho kag padayon nga pag-uswag sang pangabuhi sa mga bag-o nga mga kinahanglanon.
So, ang nagakatabo nga ang una kag maabtik nga bulig nga mahatag sang gobyerno sa aton amo gid ang ayuda – pagkaon, ilistaran, kwarta, pati panugod halin sa narusdak nga pangabuhian. Kag, abaw!, kon indi matagaan bulig ang tanan, ikaw na ang pinakamalain nga gobyerno sa bug-os nga kalibutan!
Well, may bentaha man seguro nga makatuon kita sa pag-save bisan diutay lang bilang pangaman sa bagyo, linog, baha, pagbuga sang bulkan, sunog, kag iban nga masami nagakatabo diri agud indi kita magsaramihay gid kon matabo ang mga ini.
***
Kilala nga may mataas sing household savings, sunu sa OECD sadtong 2020, ang masunod – No. 10: Slovenia (7.33% na-save), No. 9: Estonia (7.5%), No. 8: Ireland (7.56), No. 7: Hungary (8.5%), No. 6: South Korea (8.64%), No. 5: The Netherlands (9.86%), No. 4: Germany (10.47%), No. 3: Sweden (17.04%), No. 2: Switzerland (17.47%), kag No. 1 Luxembourg (18.09).
Ang Estados Unidos yara lang sa No. 12 nga may may 6.88% nga household savings.
Ang Filipinas, ambot lang, pero sa ulihi gid seguro sang listahan!/PN
