NATAPOS na ang pasaulog sang Women’s Month apang nagapabilin gihapon ang panawagon sa paghulag para sa “women empowerment.”
Sa aton nga mga Hiligaynon-speaking nga Ilonggo, nagakahulugan ini sang paghatag gahum sa kababaenhan nga para sa iban daw sa kululbaan. Apang ang tuyo sang sini nga panawagon amo ang aghatag sa mga babaye sang igkasarang nga mangin co-equal sa mga lalaki. Wala ini nagakahulugan nga hatagan sang gahum ang mga babaye agud lupigon ang mga lalaki. Tinutuyo lang sang kampanya amo ang paglab-ot sang alalangay nga kahimtangan sang mga babaye upod sa mga lalaki.
Ini ang kinahanglan nga condition agud malubad ang problema sa kaimulon lakip na ang resource issues kag kalinungan.
Suno kay Sr. Mary John Mananzan, sa forum “why do we need to empower women”, malala pa gihapon ang kahimtangan sang mga babaye sa bilog nga kalibutan. Ang inequality, subordination kag discrimination napalala bangud sang kultura sang mga nasyon nga naga-oppress sang kababaenhan…gina-perpetuate sa ila mga puluy-an kag sang ila katilingban.
Kon may 1.3 bilyones ka tawo sa bilog nga kalibutan ang nagaantus sa kaimulon, 70 porsiento sini mga babaye.
Sa pagmabdus pa lang sa iya, ang bata nga babaye ginahulog (abort) bangud mas ginapakamaayo ang lalaki sang sa lapsag nga babaye. Sa iban nga kultura, ang bata nga babaye nagakahulugan sang dowry. Ang dowry nagaserbe regalo sa kasal nga ginahatag sang pamilya sang babaye sa pamilya sang lalaki nga pakaslan agud mapalig-on ang kasal. Kon padaluman pa gid ang nasambit nga sestema nagatampalas ang kinamatarung sang mga babaye – magluwas pa sa child marriage, female genital mutilation kag sestema sang male guardianship. Sa masobra isa ka dosena (12) ka pungsod nga naga-practice sang dowry, natalupangdan ang direkta kag indirectly nga pagpamigos sa kababaenhan.
Ang indigenous women may labing manubo nga rate sang edukasyon kag life expectancy.
Mas manubo ang access sang mga babaye sa control kag ownership sang resources samtang ang mga kasuguan nga kontani magaamlig sang kinamatarung sang mga babaye indi tupong (equal) sa iya sang mga lalaki. Sa sini nga bahin, kinahanglan nga liwaton.
Bangud nga physically makusog ang mga lalaki, mahapos nga maabusuhan ang mga babaye – ginalugos, ginasakit – magluwas pa sa verbal abuse o pagpakamalain sa ila. Masami indi makahalin sa abusive relationship ang mga babaye bangud nasandig sa iya bana o sa tatay ang pagsagud sang pamily. Ina man ang kabangdanan nga pila ka kaso sang pagpanglugos sang mga amay sa ila bata nga babaye napabilin nga nahipsan bangud paano na lang ang bilog nga pamilya kon pasabton sang iya kasal-anan ang amay nga naglugos sang iya bata nga babaye sing pasulit-sulit? Magluwas pa sang kahuy-anan?
Isa ka hangkat sa aton tanan ang pakig-awayan ang kapintas nga ginahimo sa mga babaye.
Si Assistant City Prosecutor Nazelle Biliran-Infante, durante sa iya pamulongpulong sa 2018 The Outsanding Women of Iloilo City (TOWIL) sini’ng karon lang, nagsiling nga ang women achievers may katungdanan sa pagbulig nga matib-ong ang kahimtangan sang kababaenhan. Batakon sila sa ila miserable nga kahimtangan. Bangud indi tanan nga mga babaye katulad nila nga mga achievers. Kinahanglan nga mabuligan ang mga underprivileged nga kababaehan nga malab-ot nila ang ila mga handum sa kabuhi agud mapabugal man nila ang ila kaugalingon.
Ang nasambit nga hangkat of empowering the women, yara lang sa aton tanan. (runjirjamolo@gmail.com/PN)
