GINDUMDOM kahapon, Septiembre 21, 2022, ang ika-50 ka tuig pagdeklarar sang martial law sa pungsod.
Sa kinaandan, naghiwat sang hublag-protesta ang pila ka mga grupo nga nagapamatok sa martial law. Ginadumdom nila ang ila eksperyensya nga naagyan sadto kag pilit nila nga ginapaalinton sa sini nga henerasyon agud nga indi na magliwat pa ang yadto nga panahon sa subong.
Ang nagahimo sang sini nga lihok sa pagdumdom sang martial law amo yadtong mga tawo nga nagahimo man sini sa sulod na sang pila ka dekada.
May mga nakamarasmas na. May mga tawo nga nagamuklat na kag makaangkon sang mga impormasyon tuhoy sa martial law. Ang iban sa ila ang nakamuklat na nga ang eksperyensya sang iban indi nila eksperyensya kag ang nagapanugiron sini ang wala pa nabun-ag sa yadtong panahon. Ginasugid lang nila ang ila nabasa sa libro sang mga naka-eksperyensya.
May mga naka-eksperyensya man sang martial law nga positibo ang ila paglantaw sa sitwasyon. Tuhay apang positibo ang ila pagsaysay. Mga maayo nga hitabu ang ila ginpangpatpat kag ini ang nakapamuklat sa iban nga tawo. Naghatag ini sang kasanag sa ila nadulman nga paminsaron. Nahangpan na nila ang sitwasyon sadto kag benepisyo nga natuga sini sa mga pumuluyo.
Padayon ang singgit nila batok sa martial law apang maathag sa Article VII, Section 18 sang 1987 Constitution nga ginahatagan ang Presidente sang gahum sa pagdeklarar sang martial law.
Indi man makapinagusto ang presidente sang pungsod sa pagdeklarar sang martial law tungod dapat nga may basehan ini kag dapat may nagakatabu nga invasion ukon rebellion kag ang public safety nagakinahanglan sang martial law.
Indi dapat maglapaw sa 60 ka adlaw ang kalawigon sang martial law, magluwas lamang kon palawigon sang Kongreso.
Dapat nga magsumiter sang report ang Presidente, personal ukon magpadala sang sulat sa Kongreso, sa sulod sang 48 ka oras matapos ang iya proklamasyon sang martial law.
Ang Kongreso, kon wala naga-sesyon, dapat, sa sulod sang 24 ka oras kasunod sang proklamasyon sang martial law, magtipon santu sa iya pagsulundan nga indi na kinahanglan ipatawag.
Mahimo nga supakon sang Kongreso ang deklarasyon sang Presidente paagi sa mayoriya nga boto sang tanan nga katapo sa regular ukon special session.
Indi mahimo nga ipahigad ukon supakon sang Presidente ang pagsupak sang Kongreso sa iya proklamasyon.
Bisan sin-o nga pumuluyo ang pwede maka-kwestyon sa kasupisyente ukon matuod nga basehan san proklamasyon sang martial law ukon ang anuman nga pagpalawig sini sa atubang sang Korte Suprema.
Indi makasuspendir sa operasyon sang Konstitusyon ang martial law.
Madamo pa sang mga limitasyon nga nasaad sa Konstitusyon nga dapat sundon sang Presidente sa iya pagproklamar sang martial law.
Maathag nga ginagarantiya sang Konstitusyon nga mahimo gamiton sang Presidente ang ini nga gahum kon may yara sang luyag nga magpukan sa gobyerno. Maathag man nga madamo sang limitasyon kag balanse nga padugi ng dapat sundon agud indi ini maabusuhan.
Naglipas na ang panahon. Madamo na ang nakamarasmas kag madamo na ang nakahangop kon ngaa ginproklamar ang martial law sadto nga panahon. Madamo ang natagam kag nakatuon sang leksyon. Indi na masulit ang nagligad. Wala na sang kaangay nga katalagman kag wala na sang angay nga gamitan sang proklamasyon.
Kinahanglan lang nga buksan ang paminsaron kag talikdan ang nagligad. Nahukas na ang kadena sang nagkalipas, apang ngaa padayon pa ang hakus sang iban, nagahakus sila nga nagapakamalaut, wala nila ginabuy-an ang kadena nga wala na nagabalighot sa ila tiil.
Yara na sa ila pinsar ang desisyon kon angay na nga magpalayo sa sitwasypn nga naghatag sang madulom nga kahapon kag sug-alawon ang masanag nga palaabuton.
Kon malain ang martial law, ngaa napagkit pa in isa 1987 Philippine Cosntitution? Tungod nga kinahanglanon ini bilang armas sa pagpapas sa luyag magpukan sa gobyerno.
Mahapos kakason ang kadena sa tiil apang mabudlay kakason ang kadena nga yara sa paminsaron kag balatyagon. Mas mabulay kon daw pulseras ang pamatyag sang iban sa kadena, mas nanamian sila nga ginahigot, diri sila may rason nga magpakamalaut bisan pa nga madugay na sila nga nahilway. Sila ang nagapriso sa ila lawas sa landong sang martial law. Sila ang nagakuob sa sulod sang hawla nga bukas ang pwerta.
Ang martial law proteksyon sang tawo kag gobyerno batok mga may tuyo nga magpukan sini. (bertladera@gmail.com/PN)
